________________
સમ્યગ્દર્શન ગુણ ચારિત્રધર્મની પ્રાપ્તિમાં કેવા પાયાને સ્થાને ગોઠવાયેલો છે તે વાત કેટલીક ઉપમાઓ દ્વારા સમજાવી રહ્યાં છે. ૪. સમ્યકત્વ મૂન છેઃ દેશવિરતિ અને સર્વવિરતિ ધર્મ જો વૃક્ષના સ્થાને છે તો સમ્યગ્દર્શન
તેના મૂળના સ્થાને છે. વૃક્ષનું અસ્તિત્વ મૂળને આધીન છે તેમ ઉભયથા ચારિત્ર સમ્યકત્વના
મૂળ ઉપર ટકેલું છે. ૫. સમ્યકત્વ પ્રવેશદ્વાર છે. જો દેશવિરતિ અને સર્વવિરતિધર્મ એ નગરી છે. તો તેમાં દાખલ
થવા માટેનું પ્રવેશદ્વાર સમ્યકત્વ છે. પ્રવેશ કર્યા વિના નગરીમાં અટન થતું નથી. ૬. સમ્યકત્વ વીછેઃ દેશવિરતિ - સર્વવિરતિધર્મ એ ધર્મનું ભવન છે અને તે સમ્યત્વની
પીઠિકા ઉપર ઉભું થયેલું છે. પીઠિકા વિના મકાન ટકતું નથી. ૭. સમ્યકત્વ ધાર છે : દેશવિરતિ અને સર્વવિરતિધર્મ ધર્મનું વિશ્વ છે અને આ વિશ્વને
ટકાવનારી ધરતી સમ્યકત્વ છે. ધરતી વિનાના વિશ્વની કલ્પના પણ થતી નથી. ૮. સમ્યક્ત્વ મનન છેઃ શમ-દમ વિગેરે ચારિત્રધર્મના રસને સંગ્રહનારું પાત્ર જો કોઈ હોય
તો તે સમ્યકત્વ છે. ૯. સમ્યત્વ નિધાન છે ચારિત્રના મૂલગુણો અને ઉત્તરગુણો રત્નના ડુંગર જેવા છે તેને
સાચવનારી નિધિ આસમ્યકત્વ છે. - સમ્યકત્વને અપાયેલી આ છ ઉપમાઓને, સમ્યકત્વની છ ભાવના તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. પૂ. પૂર્વાચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજે “ ત્વ-સતિ” ગ્રંથમાં છ ભાવનાઓને આ રીતે વર્ણવી છે.
भाविज्ज मूलभूयं, दुवारभूयं पइट्ठनिहिभूयं । आहार-भायणमिमं, सम्मत्तं चरणधम्मस्स ॥५५॥ देइ लहु मुक्खफलं, सणमूले दढंमि धम्मदुमे । मुत्तुं सणदारं न पवेसो धम्मनयरम्मि ॥५६॥ नंदइ वयपासाओ दंसणपीढम्मि सुप्पइट्ठम्मि । मूलुत्तरगुणरयणाण सणं अक्खयनिहाणं ॥५७॥ सम्मत्तमहाधरणी आहारो चरणजीवलोगस्स । सुयसीलमणुनरसो सणवरभायणे धरइ ॥५८॥
સારાર્થ: ભાવના કરો કે સમ્યકત્વચારિત્રનું મૂળ છે, દ્વાર છે, પીઠ છે, નિધાન છે, આધાર છે અને પાત્ર છે.
सम्यक्त्वरहस्यप्रकरणम्, गाथा-१०
