Page Text
________________
મોટા કે નાના મનિ જ્યારે કટુક વચન ઉચ્ચારે, મોક્ષમાર્ગમાં સહાયક જાણી, કોપ કદિ ના કરતા. ધન. ૪
૯. મનોગુપ્તિઃ
પાંચ સમિતિઓ રૂપી અપવાદ માર્ગ જોઈ લીધા બાદ હવે ત્રણ ગુપ્તિઓ રૂપી ઉત્સર્ગ માર્ગ જાણીએ.
શ્રમણ ભગવાન મહાવીરદેવ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના ૨૫માં અધ્યયનમાં ફરમાવે છે કે – सच्चा तहेव मोसा य, सच्चामोसा तहेव य ।
उत्थी असच्चमोसा य, मणगुत्ती चउव्विहा । संरंभसमारंभे, आरंभे य तहेव य ।
मणं पट्टमाणं तु नियत्तिज्ज जयं जई ॥
અર્થ : મનોગુપ્તિ ચાર પ્રકારની છે : (૧) સત્યા (૨) અસત્યા (૩) સત્યામૃષા (૪) અસત્યા-અમૃષા. (આનો સાર એટલો જ કે) સંરંભ, સમારંભ અને આરંભમાં પ્રવર્તતા મનને સાધુએ સમ્યક્ રીતે પાછુ વાળવું જોઈએ (આ જ મનોગુપ્તિ છે.)
કલિકાલસર્વજ્ઞશ્રી હેમચંદ્રસૂરિજી યોગશાસ્ત્રના પહેલા પ્રકાશમાં ફરમાવે છે કે विमुक्तकल्पनाजालं समत्वे सुप्रतिष्ठितम् । आत्मारामं मनस्तज्ज्ञौर्मनोगुप्तिरुदाहृता । અર્થ : : તમામ કલ્પનાઓના સમૂહોથી મુક્ત બનેલ, સમભાવમાં અત્યંત સ્થિર બનેલ, આત્મામાં જ લીન બનેલ મન એ વિદ્વાનોએ મનોગુપ્તિ કહી છે.
સમિતિઓ પ્રવૃત્તિસ્વરૂપ હોવાથી તેને સમજવા માટે ઘણું જ વિચારવું પડે. જ્યારે ગુપ્તિઓ નિવૃત્તિ સ્વરૂપ હોવાથી તેના માટે લાંબો વિચાર કરવો ન પડે.
જેણે “કંઈ જ કરવું નથી’’ એને તો કશો લાંબો વિચાર કરવો જ ન પડે. પણ જેણે કંઈક કરવું છે એણે તો હજારો ક્રિયાઓ હોવાથી કઈ ક્રિયા કરવી ? એ વિચારવું જરૂરી બની રહે
છે.
એટલે સમિતિઓ કરતાંય ગુપ્તિઓનું સ્વરૂપ સરળ છે, પણ એ સમજવા માટે જ ! પાળવા માટે તો સમિતિઓ કરતા ગુપ્તિઓ ઘણી જ અઘરી છે.
હા ! આત્માનો સ્વભાવ તો ગુપ્તિ જ છે. છતાં અનાદિકાળથી જીવ પ્રવૃત્તિ કરવા જ ટેવાયેલો હોવાથી ગુપ્તિપાલન એના માટે કપરુ થઈ પડે છે. માટે જ તો યોગાસનના વી જાણકારો કહે છે કે બધા જ આસનો કરતાંય ‘જેમાં કંઈ જ કરવાનું નથી, માત્ર ચટ્ટાપાટ મડદાની માફક સુઈ રહેવાનું છે.' એ શવાસન જ સૌથી વધુ કપરું છે.
વીર વીર વી વીર વીર અષ્ટપ્રવચન માતા ૭ (૨૨૦) વીર વીર વીર વીર વીર
| SR No. | 005775 |
| Book Title | Asht Pravachan Mata |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gunhansvijay |
| Publisher | Kamal Prakashan Trust |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 328 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |