________________
જ્ઞાતપુત્ર શ્રમણ ભગવાન મહાવીર
તીર્થંકરના ખાર ગુણા અને પ્રાતિહાર્યાં—તીર્થંકરના માર ગુણા તરીકે ચાર મૂલાતિશય અને આઠ પ્રાતિહાર્યાં ગણાવાય છે. આઠ પ્રાતિહાર્યો એ દેવકૃત ભક્તિના પ્રદર્શનરૂપ છે અને એ મુખ્યતયા પૂજાતિયને આભારી ગણાય છે તેા પછી ખાર ગુણેામાં ચાર મૂલાતિશયા ઉપરાંત એના ફળરૂપ પ્રાતિહાર્યો ગણાવવા તે શું ઉચિત છે ?
७२
આઠ પ્રાતિહાર્યાં એ કઈ આત્માની-આંતરિક વિભૂતિ નથી. એ તે બાહ્ય વિભૂતિ છે અને એવી વિભૂતિ તે આતમીમાંસાના આદ્ય પદ્યમાં સૂચવાયા મુજખ કૈાઇ માયાવીને અંગે પણ સભવે છે. આ પરિસ્થિતિમાં માઢ પ્રાતિહાર્યો એ તીર્થંકરના ગુણુ કેમ ગણાય ?
અતિશયા અને પ્રાતિહાર્યા સંબધી વિશિષ્ટ વિચારણા આ દ્વારા હું નિમ્નલિખિત ત્રણુ ખાખતા રજૂ કરું છું :(૧) તારવણી, ( ૨ ) પ્રશ્નાવલી અને (૩) પ્રકાશન. ( અ ) તારવણી
અતિશયના બે અથ—અતિશય’ શબ્દ (૧) ‘મૂલાતિશય તેમ જ ( ૨ ) * ચેાત્રીસ અતિશય તરીકે એળખાવાતા અતિશયામાંના ગમે તે એક અતિશય' એમ એ અર્થમાં વપરાય છે
"
અતિશયના પર્યાય—અતિશયના ‘અતિશેષ’ અને અતિશેષક’ એમ એ પર્યાયા છે. પાઇયમાં એને અઇસૂય' અને · અઇસેસ ’
"
૧. જુએ પૃ. ૨૩.
