________________
चेन्न । तत्र बाधादिष्टसाधनत्वं कृतिसाध्यत्वञ्च न विध्यर्थः, किन्तु बलवदनिष्टाननुबन्धित्वमात्रम् । तदभावश्च नञा बोध्यते । अथ वा बलवदनिष्टाननुबन्धीष्टसाधनत्वे सति . कृतिसाध्यत्वं विध्यर्थस्तदभावश्च नञा बोध्यमानो विशिष्टाभावो विशेष्यवति विशेषणाभावे विश्राम्यति ।
: વિવરણ : નન ન નન્ને પક્ષ... ઇત્યાદિ - આશય એ છે કે, વિધ્યર્થ “ઈષ્ટસાધનત્વ' માનીએ તો ‘ને ત્તત્રં મલયે' ઇત્યાદિ સ્થળે નર્થ અભાવનો, વિધ્યર્થ ઇષ્ટસાધનત્વ અને કૃતિસાધ્યત્વની સાથે અન્વય શક્ય નહીં બને. કારણ કે કલંજ (લાલ લસણ, શુષ્કવિષમાંસાદિ)ના ભક્ષણમાં ઈષ્ટસાધન– અને કૃતિસાધ્યત્વના અભાવનો બાધ છે. તેથી ઉક્તશ્રુતિથી કલંજભક્ષણમાં ઈષ્ટસાધનવાદ્યભાવનો બોધ શક્ય નહીં બને. આવી શંકા નહીં કરવી જોઈએ. કારણ કે, “ર મલયે' ઈત્યાદિ સ્થળે નઝર્થનો ઈષ્ટસાધનત્વાદિમાં અન્વય બાધિત હોવાથી, ઈષ્ટસાધનત્વ અને કૃતિસાધ્યત્વને વિધ્યર્થ માનતા નથી. પરંતુ માત્ર બલવદનિષ્ઠાનનુબંધિત્વ વિધ્યર્થ મનાય છે. જેનાં અભાવને નમ્ જણાવે છે. વિધ્યર્થ ઈષ્ટસાધનત્વ, કૃતિસાધ્યત્વ, અને બલવદનિખાનનુબંધિત્વ આ ત્રણ છે. જ્યાં જેનો સંભવ છે ત્યાં તેને વિધ્યર્થ મનાય છે. પ્રવૃત્તિની પ્રત્યે ઈષ્ટસાધનત્યાદિ ત્રિતયજ્ઞાનને કારણ માનવાની અપેક્ષાએ કૃતિસાધ્યત્વવિશિષ્ટ બલવદનિષ્ઠાનનુબંધિત્વવિશિષ્ટ ષ્ટ - સાધન– જ્ઞાનને કારણ માનવામાં લાઘવ છે.' એ અભિપ્રાયથી સમાધાનાન્તર જણાવે છે - મથ વી... ઇત્યાદિ ગ્રંથથી. આશય સ્પષ્ટ છે કે, “વત્તવનિષ્ઠાનનુવંધિત્વવિશિષ્ટરૂછHTધન–વિશિષ્ટકૃતિસાધ્યત્વ જ વિધ્યર્થ છે. તેના અભાવને ન નન્ને મલયે' ઇત્યાદિ સ્થળે નથી જણાવાય છે, જે વિશિષ્ટાભાવ; વિશેષ્યભૂત કૃતિસાધ્યત્વાદિમત કલંજાદિમાં
૧૩૦
