________________
૩૯
સમવાયનિરૂપણ ક૯૫નામાં ગૌરવ હોવાથી અભાવ અને અધિકરણને પણ કોઈ એક વૈશિષ્ટ્રય નામને સ્વરૂપસંબંધથી અતિરિક્ત સંબંધાક્તર માનવે જોઈએ.” આ કહેવું યોગ્ય નથી. કારણ કે વૈશિષ્ટ્રયાત્મક આ સંબંધોનરને નિત્ય માનીએ તે ઘટાભાવવદભૂતલમાં ઘટને લાવ્યા પછી પણ અર્થાદૃ ત્યારના ઘટવદભૂતલમાં પણ ઘટાભાવવભૂતલની બુદ્ધિને પ્રસંગ આવશે. ઘટવભૂતલકાળમાં પણ ઘટાભાવ અને તેને વિશિષ્ટયાત્મક સંબન્ધ બને નિત્ય હોવાથી બને છે જ અને ભૂતલ પણ વિદ્યમાન છે. અન્યથા–ઘટાભાવને અનિત્ય માનીએ તે ઘટના લાવ્યા પછી ભૂતલમાં ઘટાભાવને ધ્વંસ થવાથી એ ઘટાભાવની અન્યત્ર કેઈપણ સ્થાને કોઈ પણ કાળે પ્રતીતિ જ નહીં થાય. તેથી ઘટાભાવને તે નિત્ય માન્યા વિના ચાલે એવું નથી. આ રીતે ઘટવભૂતલ સ્થલે ઘટાભાવ ભૂતલ અને વૈશિટ્યાત્મક સંબંધ ત્રણે હેવાથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ઘટાભાવવત્ત્વની બુદ્ધિને પ્રસંગ અનિવાર્ય છે. યદ્યપિ સિદ્ધાતિના મતે પણ શ્યામ રૂપ પ્રતિયોગિક અને રક્તરૂપ પ્રતિયોગિક સમવાય અને એક જ હોવાથી પાકના કારણે રકત થયેલા ઘટમાં શ્યામરૂપવત્તાની બુદ્ધિને પ્રસંગ અનિનિવાર્ય છે એ કહીં શકાય છે. પરંતુ પાકના કારણે રક્ત થયેલા ઘટમાં શ્યામરૂપનો ધ્વંસ થવાથી માત્ર તપ્રતિયોગિક સમવાયની વિદ્યમાનતાના કારણે શ્યામરૂપવત્તાની બુદ્ધિને રક્તઘટમાં પ્રસંગ નહીં આવે. અભાવ અને અધિકરણના વિશિટ્યાત્મક સંબંધને નિત્ય માનીએ તે સંબંધ અને બને સંબંધી [અભાવ-અધિકરણ વિદ્યમાન હોવાથી ઘટાનયન પછી પણ ભૂલાદિમાં ઘટાભાવવત્વબુદ્ધિનો પ્રસંગ અનિવાર્ય છે. તેના નિવારણ માટે વૈશિષ્ટ્રયને જે અનિત્ય માનીએ તે ભૂતલાદિમાં ઘટાનયન પછી વૈશિષ્ટ્રયાત્મક સંબઘને નાશ થવાથી ભૂતલાદિમાં ઘટાભાવ હોવા છતાં તાદશ સંબંધ ન હોવાથી ઘટાભાવવત્વની બુદ્ધિ થતી નથી. આ રીતે ઉક્ત પ્રસંગ યદ્યપિ નિવારી શકાય છે. પરંતુ વૈશિટ્યાત્મક સંબંધને અનિત્ય માનવાથી તે નવા અનંત સંબંધની કલ્પના કરવામાં તે વધારે ગૌરવ છે.
