________________
૩૬
કારિકાવલી–મુક્તાવલી-વિવરણ
कारिकावली
अन्त्यो नित्यद्रव्यवृत्तिर्विशेषः परिकीर्त्तितः ॥ १० ॥
मुक्तावली ।
विशेष निरूपयति — अन्त्य इति । अन्तेऽवसाने वर्त्तत इत्यन्त्यः, यदपेक्षया विशेषो नाऽस्तीत्यर्थ: । घटादीनां द्वयणुकपर्यन्तानां तत्तदवयवभेदात् परस्पर ं भेदः । परमाणूनां परस्पर भेदसाघको विशेष एव । स तु स्वत एव व्यावृत्तः, तेन तत्र विशेषान्तरापेक्षा नाऽस्तीत्यर्थः ॥ १०॥
विशेष निरूपयति — अन्त्य ...... इत्यादि के रमन्ते वर्ते छे તેને વિશેષ કહેવાય છે. જેની અપેક્ષાએ ખીજો કોઇ વિશેષ નથી,તેને અન્ય વિશેષ કહેવાય છે. ઘટાઢિ અન્ત્યાવયવીથી માંડીને ફ્રેંચણુક સ્વરૂપ આદ્યાવયવી સુધીના સકલ દ્રવ્યેાના પરસ્પરના ભેદને સાધક કપાલાદિ અવયવાના ભેદ છે. પરંતુ પરમાણુના પરપરના ભેદને સિદ્ધ કરનાર કોઈ ન હેાવાથી પ્રત્યેક પરમાણુમાં ભિન્નભિન્ન વિશેષ નામના પદાર્થની કલ્પના કરવામાં આવી છે. આ વિશેષામાં પરસ્પરના ભેદ તા સ્વતઃ સિદ્ધ છે. અર્થાદ્ વિશેષ સ્વતાવ્યાવૃત્ત છે. વિશેષમાં વિશેષાન્તરના ભેદને સિદ્ધ કરવા ખીજા કાઇપણ પદાનીકલ્પના કરીએ તેા અનવસ્થા આવે છે, તેથી વિશેષ વિશેષાન્તરથી સ્વતાવ્યાવૃત્ત મનાય છે.
। इति विशेषनिरूपणम् । कारिकावली
घटादीनां कपालादौ द्रव्येषु गुणकर्मणोः ।
तेषु जातेश्च सम्बन्धः समवायः प्रकीर्तितः ॥११॥
मुक्तावली
समवाय दर्शयति-घटादीनामिति । अवयवावयविनोः, जाति- व्यक्त्योः, गुणगुणिनोः, क्रियाक्रियावतोः, नित्यद्रव्य विशेष योश्च यः सम्बन्धः स
समवायः ।
