________________
વ્યવજાતિસાધન તાશાનુમાનથી દ્રવ્યત્વ જાતિની સિદ્ધિ થઈ શકશે નહીં એમ જાણીને અનુમાનાન્તર સૂચવે છે .....ઈત્યાદિ ગ્રંથથી—“મવાર सम्बन्धावच्छिन्न संयोगवावच्छिन्न कार्यतानिरूपिततादात्म्यसम्बन्धावच्छिन्नकारणता, यत्किञ्चिद्धर्मावच्छिन्ना, कारणतात्वाद्, घटत्वावच्छिन्नममबायसम्बन्धावच्छिन्नकार्यतानिरूपिततादात्म्य सम्बन्धावच्छिन्नकपालत्वावછિનાળતાઃ” આ અનુમાનથી સંગસામાન્યનિષ્ઠ તાદશ કાર્યતા નિરૂપિત સમાયિકારણુતાવરછેદક તરીકે દ્રવ્યત્વ જાતિની સિદ્ધિ થાય છે. સંયેગાત્મક કાર્ય નવે દ્રવ્યમાં સમવાય સંબંધથી ઉપન થતું હોવાથી સંગ સામાન્યનું પણ સમાયિકારણ દ્રવ્ય માત્ર છે, તાદશ દ્રવ્યનિષ્ઠ સમાયિકારણતાને જે અવચ્છેદક છે તે
વ્યવ જાતિ છે. સંગમાત્ર અનિત્ય હોવાથી સંગનિષ્ઠ તાદશ કાર્યતાને અવછેદક, સગર્વ થઈ શકે છે. અન્યથા સંગનિત્ય હેત તે સંગનિષ્ઠકાર્યતાને અવરછેદક સંયોગત્વ નિય સંગ વૃતિ થવાના કારણે અતિપ્રસક્ત થાત. આથી સ્પષ્ટ છે કે પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ કાર્યવાવચ્છિન્નતા શકાયતાની જેમ સંગ વાવચ્છિન્નકાર્યતા અપ્રસિદ્ધ નથી. યદ્યપિ ગુણેના કમના અનુસાર રૂપ રસ ગધ સ્પર્શ સંખ્યા પરિમાણ પૃથફવ અને સંગ આ ગુણોમાંથી રૂપાદિ સાત ગુણોને પરિત્યાગ કરી અષ્ટમ સોગાત્મક ગુણના સમવાયિકારણતાવચ્છેદક રૂપે દ્રવ્યત્વ જાતિને સિદ્ધ કરવાનું ઉચિત નથી. પ્રથમ પસ્થિત રૂપાદિરમવાધિકારણતાવરછેદકતયા દ્રવ્યત્વ
જાતિની સિદ્ધિ કરવામાં જ ઔચિત્ય છે. પરંતુ રૂપ રસ ગબ્ધ અને - સ્પર્શ અનુક્રમે ત્રણ બે એક અને ચાર જ દ્રવ્યમાં વૃત્તિ છે. તેમજ નિત્યા નિત્ય છે. કથંચિત જન્યરૂપવાઘવરિચ્છન્ન સમવાયસંબંધાવરિચ્છન્ન કાર્યાનિરૂપિત તાદામ્ય સંબંધાવચ્છિન્ન કારણુતાવરછેદ
યા સિદ્ધ દ્રવ્યત્વ અનુક્રમે ત્રણ બે એક અને ચાર જ દ્રવ્યમાં રહેશે નવ દ્રવ્ય સાધારણ અભિમત દ્રવ્યત્વ જાતિની સિદ્ધિ નહીં થાય. આવી જ રીતે સંખ્યા પરિમાણ અને પૃથક્વ નવે દ્રવ્યમાં વૃત્તિ હેવા છતાં તે ગુણે નિત્યગત નિત્ય અને અનિત્યગત અનિત્ય
