________________
ઇશ્વરાનુમાન
ઉભયથા દેશના સંભવને જાણીને “ક્ષિચાલિમ્' અહીં ક્ષિતિને પક્ષ તરીકે પરિત્યાગ કરી અંકુરનું પક્ષ તરીકે ઉપાદાન કર્યું છે. અંકુરના આશ્રયભૂત કઈ પણ અંકુર જીવાત્માથી જન્ય ન હોવાથી તેમજ કેઈ પણ અંકુર નિત્ય ન હોવાથી ઉભયથા પણ સાધ્ય સિદ્ધિમાં સિદ્ધસાધન કે બાઘને સંભવ નથી. ઉર વન્ય જાત્રા વાહિવત્ આ અનુમાનમાં ફરે ત્વમસ્તુ
રચયં ” ઈત્યાકારક વ્યભિચાર શંકાને દુર કરવા કોઈ અનુકલ તર્ક નથી. યદ્યપિ “અરે , વગર્વ ન રચાત્' તરું કાર્યવન ન ર્યારામાવો ન થાત” આ પ્રમાણે કર્તન કાર્યન કાર્યકારણભાવ મૂલક અનુકૂલ તર્કનું પ્રદર્શન કરી શકાય છે, પરંતુ ઉક્તતક પ્રાજક કર્તન-કાર્યન કાર્યકારણભાવને જ સંભવ નથી. કારણ કે સામાન્યતઃ કાર્યકારણભાવને પ્રાજક અન્વય-વ્યતિરેક ગ્રહ હોય છે. એ અન્વય-વ્યતિરેક ગ્રહ, ઘટાદિ વિશેષ કાર્ય અને તેને કર્તા કુલાલાદિ વિશેષની સાથે છે. તેથી
કુરાસ્તારિત ઘટfસરવ, ગુસ્ટાગ્રામ પર: ઈત્યાદિ વિશેષ જ અન્વય-વ્યતિરેક ગ્રહ હેવાથી કાર્યવિશેષ અને કર્તાવિશેષને જ કાર્ય કારણભાવ સિદ્ધ છે. સામાન્યતઃ કાર્ય અને કર્તાને કાર્યકારણભાવ સિદ્ધ નથી. તેથી તમૂલક “સુર કન્વયં ચ7 ત્તિર્ણ થમ િન ચાહુ’ આ પ્રમાણે તકને પણ સંભવ નથી. આજ આશયથી અકુર પક્ષક ઉક્ત અનુમાન અપ્રર્યજક હોવાથી
રિવારવાળુ” અહીં આદિ પદથી સર્ણોદ્યકાલીન ઘટને પક્ષ " તરીકે સૂચવ્યો છે. “ચઢીનપર = વૈ” આ
અનુમાનમાં, ઘટન અને કુલાલન કાર્યકારણભાવ મૂલક તક સંભવિત હેવાથી વ્યભિચાર શંકાનું નિવારણ શક્ય છે. આ રીતે સદ્ગદ્યકાલીન ઘટાદિના કર્તા રૂપે પરમાત્માનું અનુમાન પ્રમાણથી સિદ્ધ છે. કારણ કે તાદશ ઘટાદિમાં અમદાદિનું કર્તૃવ બાધિત છે. હિત્યવિ કન્ય વર્ચસ્વાદ્' આ સિદ્ધાન્તિના અનુમાનમાં ક્ષિણ્ના િવર્ગનન્ય રાજ્યવાર્” આ અનુમાનના કારણે
