Page Text
________________
કારિકાલો-મુકતાવલી-વિવરણ
अथवा व्याप्तिज्ञानकरणकं ज्ञानमनुमितिः । एवं सादृश्यज्ञानकरणक ज्ञानमुपमितिः । पदज्ञानकरणकं ज्ञानं शाब्दबोधः । वस्तुतो यां काञ्चिदनुमितिव्यक्तिमादाय तद्व्यक्तिवृत्तित्वे सति यां काञ्चित्प्रत्यक्षव्यक्तिमादाय तद्वृत्तिजातिमत्त्वमनुमितित्वम् । एवं यत्किञ्चित्प्रत्यक्षादिकमादाय तद्व्यक्तिवृत्त्यनुमित्यवृत्तिजातिमत्व' प्रत्यक्षत्वादिक वाच्यमिति ॥ ५१ ॥
૧૫૪
अथ प्रसङ्गाद् बुद्धि निरूप्यते ।
અનુભવ અને સ્મૃતિ ભેદથી બુદ્ધિ બે પ્રકારની છે. એમાં અનુભવ પ્રત્યક્ષાદિ ભેદથી ચાર પ્રકારના છે. એ ચાર પ્રકારના અનુભવના ચાર કરણ ‘પ્રચક્ષાનુમાનોવમાનામ્ફાઃ જળત્તિ' આ સૂત્રમાં જણાવેલા પ્રત્યક્ષ, અનુમાન, ઉપમાન અને શબ્દ છે. અર્થાપત્તિના સમાવેશ અનુમિતિમાં થાય છે. આનુપલબ્ધિકના સમાવેશ અભાવમાં થાય છે. સાંભવિકાદિના સમાવેશ શાબ્દખેાધાક્રિમાં થાય છે. તેથી તેના કરણના સ્વતંત્રપણે વિચાર કરવાની આવશ્યકતા નથી. ચાર પ્રકારના અનુભવમાં પ્રત્યક્ષાત્મક અનુભવનું લક્ષણ ‘ઇન્દ્રિય જન્મજ્ઞાનવ' છે. યપિ જ્ઞાન માત્રની પ્રત્યે મન કારણ હાવાથી મનારૂપ ઈન્દ્રિય જન્યત્વ વિશિષ્ટ જ્ઞાનવ તો અનુમિત્યાદિમાં પણ હાવાથી અતિવ્યાપ્તિ આવે છે. પરંતુ ઇન્દ્રિયજન્ય જ્ઞાનવના અ ઈન્દ્રિયવાચ્છિન્ન જનકતા નિરૂપિત જન્યત્વ વિશિષ્ટ જ્ઞાનત્વ” આ પ્રમાણે હાવાથી જ્ઞાનમાત્ર નિષ્ઠ જન્યતા નિરૂપિત મન નિષ્ઠ જનતા. ઇન્દ્રિયત્વાવચ્છિન્ન મનાતી ન હેાવાથી તાદશ ઇન્દ્રિય જન્યત્વ વિશિષ્ટ જ્ઞાનત્વ અનુમિત્યાદિમાં નથી. તેથી તેમાં અતિવ્યાપ્તિ નહી આવે. યદ્યપિ ઉક્ત રીતે મ્યુન્દ્રિયવાવચ્છિન્ન ળતાનિહપિતાયંત વિશિષ્ટજ્ઞાનત્વ પ્રત્યક્ષત્વમ્;” આ પ્રમાણે લક્ષણ કરવા છતાં ઈશ્વરીય નિત્ય પ્રત્યક્ષમાં તાદશ જ્ઞાનત્વ ન હેાવાથી અવ્યાપ્તિ આવે છે. પરંતુ અહીં ઇશ્વર પ્રત્યક્ષને લક્ષ્ય માન્યું ન હેાવાથી અભ્યાપ્તિ નથી આવતી. અહી' તા “ન્દ્રિયા . ” ઈત્યાદિ સૂત્રાનુસાર જન્યપ્રત્યક્ષ જ લક્ષ્ય છે. ઇન્દ્રિય અને પદ્મા સન્નિકથી જન્ય અવ્યભિચારી જ્ઞાનને પ્રમાત્મક
| SR No. | 005698 |
| Book Title | Karikavali Muktavali Vivaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Mokshaiklakshi Prakashan |
| Publication Year | 1987 |
| Total Pages | 198 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |