________________
આત્મનિરૂપણ
૧૨૯
એ છે કે ઇન્દ્રિયામાં ચૈતન્ય માનીએ અર્થાફ્ ઇન્દ્રિયાને જ આત્મા માનીએ તેા ચક્ષુ વગેરે ઇન્દ્રિયાના ઉપઘાતથી, [અર્થાક વિનાશથી]; પૂર્વે 'અનુભવેલા પદાર્થોનું સ્મરણ થઇ શકશે નહીં કારણ કે અનુભવ કરનાર ઇન્દ્રિયના વિનાશ થયા છે. યદ્યપિ ચક્ષુ ઇન્દ્રિયે અનુભવેલા રૂપાદિનુ ચક્ષુ ઇન્દ્રિયના ઉપઘાત થવા છતાં અન્ય શ્રવણેન્દ્રિયાદિ દ્વારા સ્મરણ થઈ શકશે, પરતુ ચક્ષુ ઇન્દ્રિયે અનુભવેલી વસ્તુનુ સ્મરણ તેનાથી ભિન્ન એવી શ્રવણેન્દ્રિયાદિ દ્વારા થઈ શકશે નહીં કારણ કે એકે અનુભવેલી વસ્તુનુ સ્મરણુ ખીજાને થતું નથી. અન્યથા દેવત્તે અનુભવેલી વસ્તુનુ સ્મરણ ભવદત્તને પણ થવાના પ્રસ'ગ આવશે આથી સ્પષ્ટ છે કે “સમન્વયિતવન્ધાવચ્છિન્નસ્મૃતિયાવચ્છિન્ના તાનિ તિલમવાયસવાય અન્નાનુમવત્વવચ્છિન્નારળતાશ્રયેડનુમય:” આ સામા ન્યતઃ કાર્ય કારણભાવના અનુરાધથી એક ઇન્દ્રિયે અનુભવેલી વસ્તુનું સ્મરણ એ ઇન્દ્રિયના ઉપઘાત થયે છતે અન્યઈન્દ્રિયાથી થઈ શકશે નહી. તેથી તે ઇન્દ્રિયામાં કરચૈતન્ય' માની શકાશે નહી.
कारिकावली
मनोऽपि न तथा ज्ञानाद्यनध्यक्षं तदा भवेत् । मुक्तावली ।
બાર્
ननु चक्षुरादीनां चैतन्य' मास्तु, मनसस्तु नित्यस्य चैतन्य' स्यादत ૬-મનોડીતિ ।। તથા-ને ચેતનમ્ ।જ્ઞાનાવનષ્પક્ષતા મવેત્ सोsवात्प्रत्यक्षे महत्वस्य हेतुत्वात् मनसि ज्ञानसुखादिसत्त्वे तत्प्रत्यक्षानुपपत्तिरित्यर्थः । यया च मनसोऽणुत्वं तथाऽग्रे वक्ष्यते ।
નવુ ચક્ષુરાવાનાં નૃત્યન્ય માઽસ્તુ...ઇત્યાદિ—આશય એ છે કે. ચક્ષુરાદિ ઇન્દ્રિયામાં સાક્ષાૌતન્ય માનીએ તા ચક્ષુરાદિના ઉપઘાતથી પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ તે તે ઈન્દ્રિયાથી સ્મરણની અનુપત્તિ થશે. પરન્તુ મનને ચેતન માનવાથી મન નિત્ય હાવાના કારણે તેના ઉંપઘાતના સંભવ ન હેાવાથી સ્મરણની અનુપત્તિ નહી થાય. પરન્તુ મનમાં ચૈતન્ય માનવાથી જ્ઞાનાઢિની જેમ જ સુખાદ્ધિ ગુણ્ણા પણ મનમાં જ
