________________
૫૬
ફકત વાપરી શકાય જ્યારે અધિકરણમાંથી નવી નવી અધી. કરણની અન્ય ચીજો ઉત્પન થાય. મંદિર મૂર્તિ—ગુરૂ-ગ્રંથ માળા-આસન-કમંડળ-ઘા–પાતરા આદિમાંથી નવું કાંઈ ઉપન ન થાય, પ રાઈના વાસણ, કારખાનાં યંત્ર આદિમાંથી નવનવી ચીજોની ઉત્પત્તિ થયાં જ કરે. ઉપકરણ તે કરણ (ગ) અને અંત:કરણ (ઉપયોગ) ઉપર ઉપકાર કરનાર છે જ્યારે અધિકરણ કરણને અધોગતિમાં ધકેલનાર છે અને અંતઃકરણને બગાડનાર (પરિણામ ભાવને બગાડનાર) છે. અધિકારણ એ સંસારના મેહભાવરૂપ પુદ્ગલ પદાર્થો છે. જ્યારે ઉપકરણ પણ પુગલમાંથી બનેલ હોવા છતાં ય એ આત્મભાવ પામવા માટેનું સાધન છે અધિકરણથી છૂટાતું, નથી પણ એની પરંપરા ચાલુ રહે છે. ઉપકરણથી આત્માની સમીપે જવાય છે. ઉપકરણ એ આરંભ સમારંભના પાપબંધ કરાવનારાં સાધન નથી. જ્યારે અધિકરણ એ આરંભ સમારંભના પાપબંધરૂપ સાધન છે. અધિકરણની સ્થાપના અર્થ અને કામ (ભોગ) માટે હોય છે. જ્યારે ઉપકરણની સ્થાપના ધર્મ અને મેક્ષ માટે હોય છે.
જીવે જે પુરુષાર્થ કરવાનું છે તે વર્તમાનકાળમાં પિતાને મળેલાં મન-વચન-કાયાના રોગ તથા ઉપયોગ વડે કરવાનું હોય છે. જીવને ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળના ચોગને વર્તમાનમાં અભાવ છે. તેથી તે નષ્ટ અને અનુત્પન્ન ચેગ વડે પુરુષાર્થ કરવાનો પ્રશ્ન ઉત્પન થતું નથી. હવે જે વેગ છે અર્થાત્ કે કરણ છે તે ઉપગ વડે કામ કરી શકે છે. આ જે ઉપગ છે તે જ અંદરનું સાધન છે જે નિત્ય આત્માની સાથે ને સાથે રહેનાર સાધન છે, જેને અધિકારણ કે ઉપકરણની જેમ સંગ કે વિયેગ હોતું નથી.
