________________
કાળાંતરે, બંધાયેલ કર્મ, સત્તામાં ગયેલ હોય તે ઉદયમાં આવે ત્યારે પ્રાપ્ત થાય છે, જધન્યથી અંતમુહૂર્ત બાદ અને ઉત્કૃષ્ટથી ૭૦ કડાછેડી સાગરોપમની પૂર્વે કર્મફળની પ્રાપ્તિ હોય છે. ધર્મતત્વ, ભાવતત્વ, એકાંતે આત્મદ્રવ્ય છે. જ્યારે કર્મતત્વ એકાંતે પુદ્ગલતત્વ છે, પુદ્ગલ દ્રવ્ય છે. કર્મના નાશથી તે જ સમયે કેવલજ્ઞાન નિરાવરણ થાય છે અને એ જ સમયથી સ્વરૂપાનંદ બ્રહ્માનંદ-આત્માનંદ-પૂર્ણા નંદ વેદાય છે. ધર્મતત્વને નથી તે ભૂત કે નથી તો ભવિષ્ય ભૂત અને ભવિષ્ય તે કર્મતત્વ છે, કે જ્યાં પુદગલના પર્યાયે ના પરિવર્તનની આવશ્યક્તા છે. ધર્મતત્વમાં તે આત્માના અપ્રગટ અને સુષુપ્ત એવાં પ્રાપ્ત ગુણેનું પ્રાદુર્ભાવન, પ્રગટીકરણ છે. ઉધાર એનું નામ કમ ! કર્મ ઉધાર છે. આજે રોકડું એનું નામ ધર્મ છે ! ધર્મનું ફળ ઉપર જણાવ્યું એમ રોકડું છે. ધર્મનું ફળ એટલે દોષરહિતતા અને તનમનની દુઃખરહિતતા, કર્મબંધ નવો ન થવો તે ધર્મનું રેકડું ફળ છે, ઉદયમાં આવેલ કર્મવેળાએ જ્ઞાનદશામાં વર્તવાથી જાગૃતતાએ નવે કર્મબંધ નથી થતા અને સત્તામાં રહેલ કર્મોની સકામ નિર્જરા થાય છે. જ્ઞાનદશામાં વર્તવાથી કર્મના ઉદય માત્ર દશ્યરૂ૫ વતે છે. પરંતુ તેની લેશમાત્ર અસર થતી નથી.
દર્શનાવરણીય કર્મના ઉદય ટાણે નિદ્રા સમયે આઠે ઉદયની લેશમાત્ર અસર જીવને થતી નથી. રોગ કે શાતાઅશાતા વેદનીયની પણ અસર થતી નથી. એ જ પ્રમાણે જાગૃત અવસ્થામાં જ્ઞાનદશામાં રહીને તન અને મનના દુઃખની લેશમાત્ર અસર ન લેતાં કર્મને ઉદય નિરી
