________________
નિર્બળનું પ્રાણના ભેગે પણ રક્ષણ કરવું અને સબળ પણ જે દુર્જન હોયતે તેને પ્રતિકાર કરી તેની પર સત્તા અર્થાત્ શાસન ચલાવવું તે રાજશાસન છે. આથી જ આપણે ત્યાં ક્ષત્રિયકુળને ઊંચું કુળ કહેલ છે.
સંતે અને મુનિભગવંતે પણ દુનેના દોષ અને જનતા દૂર કરવાનું કાર્ય પિતાનાં આચરણ અને ઉપદેશ દ્વારા પ્રેમ અને વાત્સલ્યપૂર્વક કરે છે. રાજા તે પિતાની રાજવ્યવસ્થા સચવાય અને જળવાય રહે તેવા હેતુપૂર્વક– એના પ્રજાજનને વર્તમાન ભવ જન્મથી મૃત્યુ પર્યતને, સુખેથી સજજન બની રહેવાપૂર્વક પસાર થાય તે અંગે જ એનું રાજશાસન ચલાવે છે. જ્યારે ઋષિમુનિઓ, મહાત્મા એ તે પિતાના શરણે આવનારાઓ, પિતાના સંપર્કમાં આવનારાઓના ભવભવની ચિંતા કરી, તેમને પુનર્જન્મ અને પૂર્વજન્મની સમજણ આપી શુભ-અશુભ; પુણ્ય–પાપ નીતિ-અનીતિ, આભવ–પરભવ, જડ-ચેતન અથવા જીવ અજીવ, આત્મા–પરમાત્મા, સત્-અસત્ , વિનાશ-અવિનાશી ઈત્યાદિના ભેદ બતાડી તેમને વર્તમાનકાળ સુધારી ઉજવળ ભવિષ્યકાળનું નિર્માણ કરી, કાલાતીત બનવાની પ્રેરણા કરી ધર્મનું શરણ સ્વીકારાવે છે. અર્થાત્ ધર્મથી શાસિત કરે છે ધર્મશાસન ચલાવે છે. રાજા તે માત્ર વર્તમાન ભવની ખેવના કરે છે. જ્યારે જ્ઞાની ભગવંતે તે ભ ભવ સુધરે અંતે ભવાંત થાય તેની ખેવના રાખે છે.
રાજા પોતાની રાજ વ્યવસ્થા અંગે સુખી લેકે પાસેથી કર ઉઘરાવે છે અને ગરીબ-દુઃખીને પણ તેને દેહ ટકાવવા પૂરતી જીવન જરૂરિયાતની સામગ્રી મળી રહે તેની વ્યવસ્થા
