________________
૨૯૯ રાખતું નથી પણ માત્ર આત્મશક્તિની અપેક્ષા રાખે છે. એ પારમાર્થિક પ્રત્યક્ષ કહેવાય છે. તેના ત્રણ ભેદ છે. અવધિ, મન:પર્યવ અને કેવલજ્ઞાન. અવધિજ્ઞાન દેવે અને નારકેને ભવઃપ્રત્યયથી જન્મસિદ્ધ હોય છે. જયારે મનુષ્ય અને તિયાને. યમ-નિયમાદિ ગુણના વિશિષ્ટ સાધનથી તથા પ્રકારની આત્મશુદ્ધિ થયે પ્રાપ્ત થાય છે અને મનઃ પર્યવ જ્ઞાન જે બાજુમતિ અને વિપુલમતિ એમ બે પ્રકારનું છે તે વિશિષ્ટ. સર્વવિરતિ સંયમી મહાત્માને થાય છે. જ્યારે કેવલજ્ઞાન એ. અપ્રતિપાતિ પૂર્ણ અને સ્થિર નિર્વિકલપક જ્ઞાન છે. વાસ્તવિક પરમાર્થિકતાએ માત્ર કેવલજ્ઞાન જ પ્રમાણ જ્ઞાન છે. છદ્મસ્થ જ્ઞાન અનુપચરિત પ્રમાણ જ્ઞાન નથી–અનાદિ અનંતને જેનારું-. રૂપી–અરૂપીને જેના કેવલજ્ઞાન અનુચરિત પ્રમાણ જ્ઞાન છે.
પરોક્ષ પ્રમાણના પાંચ ભેદો પાડવામાં આવ્યા છે. (૧) મરણ (સ્મૃતિ) (૨) પ્રત્યભિજ્ઞાન (૩) તક (૪) અનુમાન. અને (૫) આગમ (શાસ્ત્ર).
સ્મરણ અને પ્રત્યભિજ્ઞાન - અનુભવ કરેલી વસ્તુ : યાદ આવે તે સ્મરણ છે ખવાઈ ગયેલી વસ્તુ જ્યારે હાથ. લાગે છે. ત્યારે તે જ આ!” એવું જે “જ્ઞાન” કે છે તે. પ્રત્યભિજ્ઞાન છે.
સ્મરણ થવામાં પૂર્વે થયેલ અનુભવ જ કારણ છે. જ્યારે પ્રત્યભિજ્ઞાન થવામાં અનુભવ અને સ્મરણ બંને ભાગ લે છે. તે જ આ !” માં તે જ’ ભાગ સ્મરણ રૂપ છે અને “આ” ભાગ ઉપસ્થિત વસ્તુ દેખાવારૂપ અનુભવ છે. આ. અનુભવ અને સ્મરણ એ બંનેના સહયોગથી પેદા થતું તે..
