________________
૨૬૧
લાયક ને “નયમ અને પીવા માટે
જ્યાં જાણવાનું હોય તેનું નામ નય. જેટલા વિચારેવિકલ્પના પ્રકારે છે તે બધાં ન છે, નયને વિચાર દૃષ્ટિ વિકલ્પ પણ કહી શકાય. અભિપ્રાય બતાવનાર શબ્દ, વાકય કે શ્રત શાસ્ત્ર કે સિદ્ધાંત એ સર્વ ને નય કહી શકાય. પોતપોતાની મર્યાદામાં રહેતાં એ નય માનનીય છે અને બીજાને ખોટાં ઠરાવવા જતાં અમાન્ય ઠરે છે.
ઈદ્રિની મદદથી કે મદદ સિવાય ઉત્પન થયેલ જ્ઞાન જ્યારે કોઈ વસ્તુને યથાર્થપણે પ્રકાશિત કરે છે ત્યારે તે “પ્રમાણ” કહેવાય છે અને પ્રમાણ દ્વારા પ્રકાશિત થયેલી વસ્તુને શબ્દ દ્વારા બીજાને જણાવવા માટે તે વસ્તુના વિષયમાં જે અંશ અંશને સ્પશતી માનસિક વિચારક્રિયા થાય છે તે “નય.” અર્થાત્ શબ્દમાં ઉતારાની કે ઉતારવાલાયક જે જ્ઞાનકિયા તે “તય અને તેનો પુરોગામી ચેતના વ્યાપાર તે “પ્રમાણ.
નય” પ્રમાણભૂત જ્ઞાનનું અંશભૂત જ્ઞાન છે. પ્રમાણ વ્યાપારમાંથી જ નય વ્યાપારની ધારાઓ પ્રગટે છે.
ઉપર જણાવ્યું તેમ, પ્રમાણ દષ્ટિ વસ્તુને અખંડ રૂપે ગ્રહણ કરે છે, અને વસ્તુના જુદા જુદા ધર્મ પરત્વેની મુખ્ય દ્રષ્ટિ એ નય દષ્ટિ છે. એક વસ્તુને કોઈ, કેઈરૂપે જુએ યા. સમજે એથી એક વસ્તુ પર જુદા જુદા માણસે ને જુદા જુદા અભિપ્રાય બંધાય છે કે એક વસ્તુને જે રીતે-જે પ્રકારે સમજ્યો હોય તેની એ જ વસ્તુને જુદી રીતે-જુદા પ્રકારે સમજનાર “ખને ખબર પણ ન હોય અને એ જ પ્રમાણે “ખ” ની સમજની “ક” ને ખબર ન હોય. પણ એ બન્નેને એક-બીજાની ભિન્નભિન્ન પ્રકારની સમજ માલુમ
