________________
૧૭૦
પુરણગલન અને ગ્રહણગુણ પુદ્ગલાસ્તિકાયના તથા દેશનજ્ઞાન-ચારિત્ર-તપ-વીય-ઉપયાગ (સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ) ચૈ જીવાસ્તિકાયના સ્વભાવ છે.
જેનું અસ્તિત્વ ત્રિકાળ હાય, જેને મનાવી શકાય નહિ, જેને મિટાવી શકાય નહિ, જે અનાદિ, અનત, અનુપન અવિનાશી, સ્વયંભૂ હાય તેને સ્વભાવ કહેવાય છે.
વિશ્વમાં કઈ પણ પદાર્થ અસ્તિત્વરૂપે છે અને તેને નિશ્ચિત સ્વભાવ છે. તેમ તે નિશ્ચિત સ્વભાવ અનુસારે તેનું નિશ્ચિત કાય પણ છે.
આપણે જે છીએ તે આપણું અસ્તિત્વ છે અને આપણે જેવાં છીએ તે આપણે સ્વભાવ છે.
(૧) કાળ :- વન! એટલે પાંચે અસ્તિકાયમાં થતી અક્રિયા, જેને કાળ કહેવાય છે. ટૂંકમાં જીવઅજીવ, (પુદ્ગલપ્રધાન) ના પર્યાયનું નામ જ કાળ. જીવઅજીવના અથ ક્રિયાકારીના અથ માં જે ભવા (પર્યાંયાંતરતાં, રૂપરૂપાંતરતાં ક્ષેત્રાંતરતા) છે તે જ કાળ છે.
પર્યાયાંતરતા જ્યાં છે, રૂપરૂપાંતરતા ને ક્ષેત્રાંતરતા એટલે કે પિરવત ન ને પરિભ્રમણ યાં છે ત્યાં કાળ છે.
પુદ્ગલદ્રવ્યમાં જે પર્યાય છે તે કાળ છે અને તે અનિત્ય છે.
સંસારી છદ્મસ્થ જીવામાં જે કર્તા-ભકતાના ભાવા છે તે કાળ છે, જે અનિત્ય છે. જીવને જે કાળાભ્યાસ છે તેનું
જ નામ કાળ.
