________________
૧૬૯
જકારણ સ્વભાવનું અસ્તિત્વ છે. ધર્માસ્તિકાયને ગતિસહાયક ધ, અધર્માસ્તિકાયનેા સ્થિતિ સહાયક ધમ અને આકાશા સ્તિકાયના અવગાહના દેવાને ધમ, તેમના તથા પ્રકારના આભાવછે. તે સાથે પુદ્ગલાસ્તિકાય વિષે પાત્ર સ્વભાવ, કાળ અને ભવિતવ્યતા એ ત્રણ કારણા જ ભાગ ભજવે છે.પુદ્ગલાસ્તિકાય, એ જડ (અજીવ-નિશ્ચેતન) હેાવાથી તેમ જ વેદન અને જ્ઞાન ન હેાવાના કારણે ક અને પુરુષા એ બે કારણ ઘટતા નથી. પર ંતુ પુદ્ગલાસ્તિકાય, પરિવર્તનશીલ, (રૂપરૂપાંતરતા પર્યાયાંતરતા) હોવાથી તેમ જ પરિભ્રમણ શીલ (ક્ષેત્રાંતરતા) હાવાથી સ્વભાવ ઉપરાંત કાળ અને ભવિતવ્યતા ઘટે છે.
જ્યારે જીવાસ્તિકાયમાં જે સંસારી-છદ્મસ્થ જીવે છે એમના વિષે પાંચે કારણે ઘટે છે. ત્યારે સિદ્ધ પરમાત્માના જીવા વિષે, તેએ તેમના મૂળ શુદ્ધ રવરૂપમાં આવી કૃતકૃત્ય થયેલ હાવાથી, ક રહિત ( નિષ્કમાં) હાવાથી, અક્રિય, અરૂપી (પરિવતન અને પરિભ્રમણ રહિત પરમ સ્થિરાવસ્થા ), સ્થિર, અકાલ હાવાથી એમના વિષે કાળ, ક, પુરુષાર્થ અને ભવિતવ્યતા નથી ઘટતાં પરંતુ માત્ર સ્વભાવ ઘટે છે. છતાં એટલી સ્પષ્ટતા કરવાની કે જીવ જ્યારે અવ્યવહાર શીમાંથી વ્યવહાર રાશીમાં આવે, નિગેાદમાંથી નીકળે છે ત્યારે ભવિતવ્યતા જ હોય છે, તે હવે આ પાંચે કારણેાની વ્યાખ્યા કરીશુ અને સમજીશું.
(૧) સ્વભાવ :- જે દ્રવ્યમાં જે લક્ષણરૂપ ભાવ હાય તે તેના સ્વભાવ કહેવાય છે.
ગતિ સહાયકતા, ધર્માસ્તિકાયા; સ્થિતિસહાયકતા, અધર્માસ્તિકાયા; અવગાહના દાયિત્વ, આકાશાસ્તિકાયને;
