________________
૧૬૧ દિશા એટલે દેશાકાશ! દેશકાશ; ધર્માસ્તિકાય, અધમ, સ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય અને પગલાસ્તિકાયને હોય છે. આત્મા એના શુદ્ધ પરમાત્મ સ્વરૂપમાં દેશાતીત છે. જે પદાર્થ દેશના બંધનમાં હોય તે કાળના બંધનમાં પણ હોય પરમાત્મા અને કેવલજ્ઞાનમાં એક જ સમયે સર્વક્ષેત્રના સર્વ –સર્વ પદાર્થો તેના સર્વ ગુણપર્યાય સહિત જણાય. છે. આમ આત્મા એની ચિદુશક્તિ-જ્ઞાનશક્તિથી ક્ષેત્ર અર્થાત્ દેશ તથા કાળ અપરિચ્છિન્ન છે, અખંડ છે, અનંત છે, દેશ એ ક્ષેત્રભેદ છે જ્યારે કાળ એ પર્યાયભેદ છે. આત્મા સ્વરૂપથી દ્રવ્ય અને ભાવરૂપ છે. દેશ અને કાળ રૂપ નથી. ત્રણે કાળમાં ધર્મમાં ભાવનું પ્રધાનત્વ છે. જ્યારે ત્રણે કાળમાં સંસારમાં દ્રવ્યનું પ્રધાન છે. પરમાત્મા કેવળ ભાવસ્વરૂપ છે, પરમાત્મા દ્રવ્યાતીત, ક્ષેત્રાતીત, અને કાળાતીત છે.
દેશ અને કાળના ભેદને ઉપગ ધર્મ માટે જરૂરી છે. પરંતુ દેશ અને કાળના ભેદનું બંધન ધર્મ કે ધમીને નથી હોતું. આર્યક્ષેત્ર, આર્યજાતિ, આર્યકુળ જૈનકુળ અને પર્યુષણકાળ હોય તે ધર્મ સારી રીતે થાય. પરંતુ ધર્મ અને ધમી અનાર્યક્ષેત્રમાં, પર્યુષણાદિ ધર્મકાળ સિવાયના કાળમાં પણ ટકવા ધારે તે ટકી શકે એમ છે. ધર્મ તે ભાવરવરૂપ છે. માટે પ્રતિકૂળ દેશ અને કાળમાં પણ ભાવ ધર્મલંબને ભાવ સ્વરૂપની પ્રાપિત કરી શકે છે. દેશ અને કાળના ભેદ તથા દેશ અને કાળનાં બંધન તે અર્થ અને કામને છે. ધર્મ અને મેક્ષને નહિ. પીસ્તાલીસ લાખ
જનની સિદ્ધશીલા ઉપર પીસ્તાલીસ લાખ યોજન પહેલાં તી છલોકના પ્રત્યેક ક્ષેત્રથી પ્રત્યેક કાળે આવેલ સિદ્ધ પરમાત્મા ૧૧
