________________
૧૫૪
જગત એટલે મૂળ જીવ અને પુદ્ગલની રમત, રમત કદી, માત્ર ગતિશીલ કે સ્થિર ન હાય. ગતિપૂર્વક સ્થિતિ હોય કે સ્થિતિપૂર્વક ગતિ હાય, જે આપણા અનુભવથી આપણે જગતને જોઈએ છીએ. એટલે જેમ આકાશ પદાર્થને પેાતામાં રહેવા માટે અવકાશ આપે છે. તેમ ગતિસ્થિતિ દાન દ્રવ્યે જેને ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય રૂપે નામકરણ કરી સર્વજ્ઞ ભગવતે ખ્યાતિ આપી છે. તે ઉભય દ્રા પણ આ વિશ્વમાં છે. જીવનુ તે સ્વયંનું ચિદાનંદ સ્વરૂપ છે. ચંદ્રથી પ્રકાશક છે અને માનથી વેદક છે. જ્યારે પુદ્ગલ દ્રષ્યના વણુ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ મૌલિક ધમ હેવા છતાં તેનાં સ્પર્શ ધર્મીમાં સ્નિગ્ધતા અને રૂક્ષતાના અંગે ગ્રહણ ગુણ છે. ગ્રહણ ગુણ એટલે શું ? સજાતિય અને વિજાતિયના સંઅંધમાં અવવું તે ગ્રહણ ગુચ્છુ છે. આવે ગુણ ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય અને જીવ (જીવાસ્તિકાય)ના મૂળ શુદ્ધ સ્વરૂપમાં નથી.
આ રીતે જીવ પેાતાના મૂળ સ્વરૂપને વિસારીને પોતાના જ્ઞાનની વીતરાગદશામાં રાગદ્વેષ રૂપ વિકાર ઉત્પન્ન કરીને પુદ્ગલદ્રવ્યથી અધાય છે અને પુદ્ગલદ્રવ્યને બાંધે છે. આને જૈનદર્શનમાં આશ્રવ તત્ત્વ તરીકે એળખવામાં આવે છે. આવી બાંધવાની અને બધાવાની ક્રિયા માત્ર જીવ અને પુદ્ગલ એ એ દ્રવ્યમાં જ છે, પણ ધર્માસ્તિકાય, અધર્મા સ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય અને જીવના શુદ્ધ પરમાત્મ સ્વ રૂપમાં નથી. ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય અને કાશાસ્તિ કાયને સમષ્ટિ વિશ્વકાર્ય માં અનાદિ-અનંત નિર્દોંષ સંબધ છે, જ્યારે જીવ અને પુદ્ગલને પરસ્પર નિમિત્ત, નૈમિત્તિક સદોષ સંબંધ છે. પરંતુ ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય,
