________________
૮૮
-વ્યય-ધ્રુવ યુક્ત સતૃની વ્યાખ્યા અંધબેસતી છે, જ્યાં ઉત્પાદ અને વ્યય હોય ત્યાં તે દ્રવ્ય સત્ નહિ પણ અસત્ અર્થાત્ વિનાશી ઠરે છે. આ માત્ર સસારી જીવને અને પુદ્ગલદ્રવ્યને લાગુ પડે છે.
જ્યારે જ્યાં દ્રવ્ય અદ્ભુત છે અને પર્યાય પણ અદ્વૈત છે તેવાં ધમ અધમ–આકાશ અને સિદ્ધ પરમાત્મા કે જ્યાં ઉત્પાદ-વ્યય નથી ત્યાં તે ઘટાવવુ હાય તે તે અગુરુ લધુ. ગુણુના બાર બાર ગુણના ખાર ભાવામાંજ ઘટાવી શકાય.
અથ ક્રિયાકારી સત્' એ સૂત્ર, ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવ યુક્ત સત્, એ સૂત્રમાં ઉમેરી પછી પાંચે અસ્તિકાયમાં તે ઘટાવવુ જોઈએ. જે જે દ્રશ્યમાં જે જે ગુણે છે તે તે ગુણે પ્રમાણેનુ તેનુ કાય હાય છે. ગુકાય ને અથ ક્રિયાકારી સત્ કહેવાય.
પુદ્ગલદ્રવ્યમાં ઉત્પાદ-વ્યયનો અથ ક્રમિકતા કે ક્રમિકર કાળ કરીએ છીએ તેવે! અથ અ ક્રિયાકારી સ” સૂત્રમાં ન લેવા. અહી' તે જે પદાર્થ-દ્રવ્ય એવું સ્વગુણુ કાય કરે છે તે કાને કે તથા પ્રકારની કાર્ય શીલતાને ઉત્પાદ— વ્યય તરીકે ગણવુ જોઈએ. યાદ રહે કે આ ક્રિયાશીલતામાં વિનાશીપણું અગર ક્રમિક અથ ન કરવા. તા જ અથ ક્રિયાકારી સત્' એ સૂત્રથી ‘ઉત્પાદન્યય-ધ્રુવ યુકત સત્' પાંચે ય અસ્તિકાયમાં ઘટાવી શકાશે.
(૧) રૂપી પુદગલ દ્રવ્યમાં ક્રમિક ઉત્પાદ~~ય લેવું. (૨) અરૂપી દ્રવ્યમાં ક્રિયાત્મક ઉત્પાદ-વ્યયને અથ લેવા અથ ક્રિયાકારી સત્' અર્થ અહી* લેવા. અરૂપી દ્રવ્યમાં ક્રમિક ઉત્પાદ-વ્યય નથી હાતા.
(૩) રૂપી-પુદ્ગલ દ્રવ્યમાં પણ અથ ક્રિયાકારી સત્’
