________________
ઉપસંહાર
૧૮૭ પરદ્રોહ કરવાથી, મિથ્યાભાષી થવાથી, વિશ્વાસઘાતી થવાથી, ખોટા વસ્તાવેજ કરવાથી, બેટી સાક્ષી પૂરવાથી, અગ્ય માણસેને પિષવાથી, પૌગલિક સુખમાં રાચવાથી, ભારે શેક કરવાથી, સાચાં ખાટાં મોં વાળવાથી, છાજિયાં લેવાથી, આરૌદ્ર ધ્યાન કરવાથી, પરજીને ત્રાસ પમાડવાથી, પવિત્ર સાધુના મલિન ગાત્ર તરફ કે ગટરની ગંધ તરફ દુર્ગછા કરવાથી, પ્રાણું ચારિત્રમેહનીય કર્મને બંધ કરે. મહારાજા કામદેવ એમાં ઘણે મોટો ફાળો આપે છે. સ્ત્રીની વાંછા, પુરૂષની વાંછા, વિયોગના ઉકળાટો, માનસિક વિકાર, એની પાછળ થતાં હડદળાં, પારકી સ્ત્રીને લલચાવવાના ફસાવવાના પ્રસંગો અને કામવાસનાઓ થતી કીડાઓ, નાચે, રંગ, નાટક, સિનેમાઓ અને ઘરજંજાળની ખટપટો એ સર્વ ચારિત્રમેહનીય કર્મને બંધ કરાવે છે. સ્ત્રી એટલે ઘર અને ઘર એટલે અરધે સંસાર એ બરાબર બંધ બેસતી વાત છે. અને સમજણપૂર્વકને ત્યાગ ન હોય તે ઘર વગરના અણપરણેલા કુવારાની આકાંક્ષાઓ અને ધમપછાડા પણ ચારિત્રમેહનીય કર્મને જ ખેંચી લાવે છે. ખૂબ આસક્તિથી વિષય સેવતાં, બીજા દૂરથી સુખી દેખાતાની અદેખાઈ કરતાં પ્રાણી સ્ત્રીવેદ મેહનીય કર્મ (૪૩) બાંધે, તીવ્રરાગાનુબંધ વગર સ્વદારાસતેષે વિષય મર્યાદિત રીતે સેવે તે પ્રાણી પુરુષવેદ મહનીય કર્મ (૪૨) બાંધે. અને તીવ્ર વિષયી, રાત્રે રખડનાર પ્રાણી નપુંસકવેદ (૪૪) બધે. આ મેહનીય કર્મનાં બંધસ્થાને લખતાં તે છક્કડ ખાઈ જવાય એટલી એની વિવિધતા છે. એમાં બાહ્ય અને આંતર બને ઘણું મહત્વને ભાગ ભજવે છે. એટલે સિદ્ધર્ષિ જેવા સમર્થ લેખક જ એનું સ્થાન અને વિવિધ તા સમજાવી શકે. મેહનીય કમ આઠે કર્મને રાજા છે. એમાં પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષયે અને અનેક ગૂંચવણવાળું આંતરમને રાજ્ય આવે છે. એને વિસ્તાર સમસ્ત સંસારને મોટો ભાગ છે અને એને વિજય એટલે આત્મિક સ્વરાજ્યની પ્રાપ્તિના દ્વાર સુધી પહોંચી ગયાનો સંતોષ છે.
