________________
કર્મની ઉત્તરપ્રકૃતિઓ
૧૩૩ ૫. આવું કર્મની ઉત્તરપ્રકૃતિઓ
પ્રત્યેક ભવમાં સંસારમાં ફરતાં રખડતાં કેટલે વખત રહેવું તેનું નિર્માણ આ આયુકર્મથી થાય છે. એને હેડ સાથે સરખાવવામાં આવેલ છે. લાકડાની કે લેઢાની હેડ કેદીને પકડી રાખે છે, એને ખસવા દેતી નથી, તેમ આયુષ્યકાળ દરમ્યાન આ કર્મ પ્રાણીને એ ગતિમાં જકડી પકડી રાખે છે. દેવગતિમાં જાય ત્યાં કેટલે કાળ રહેવું તે આ આયુકર્મમાં નક્કી થાય છે. તે પ્રમાણે મનુષ્યગતિ, તિર્યંચગતિ અને નારકનું સમજવું. દેવેનાં સ્થાન ઉપરના ભાગમાં ઘણાખરાં છે, ડાં નીચે પણ છે. દેના ચાર વિભાગે બતાવ્યા છેઃ ભુવનપતિ, વ્યંતર, તિક અને વૈમાનિક. નારકીઓ સાત બતાવી છે. ત્યાંની વેદના ભયંકર હોય છે. તિર્યંચના પાંચ વિભાગ પડે છે–એક ઇંદ્રિયવાળા, બે ઇન્દ્રિયવાળા, ત્રણ ઇંદ્રિયવાળા, ચાર ઈદ્રિયવાળા અને પાંચ ઈન્દ્રિયવાળા. પાંચ ઇંદ્રિયવાળામાં જળચર, સ્થળચર અને ખેચર આવે છે. દેવગતિ, મનુષ્યગતિ, તિર્યંચગતિ કે નારકીમાં જવાનું જ્યારે પ્રાણીને થાય ત્યારે ત્યાં કેટલે કાળ રહેવું તેનું નિર્માણ આ આયુકર્મ કરે છે. આ હેડ જેવું કર્મ અઘાતી છે. આ કર્મ પોતે કાંઈ સુખદુઃખ નીપજાવતું નથી, પણ સુખદુઃખના આધારભૂત શરીરમાં આ જીવને એ હેડની જેમ પકડી રાખે છે. એની ચાર પ્રકૃતિ નીચે પ્રમાણે
થાય.
.. . ૧. દેવાયુ (૪૫)
૨. મનુષ્યાય (૪૬) ૩. તિર્યંચાયુ (૪૭)
૪. નરકાયુ (૪૮).
આ આયુષ્યકર્મ આત્માના અવિનાશી ગુણને રોકે છે. આત્માને પિતાના મૂળ સ્વભાવે વિનાશ પામવાનું હતું નથી. એને આ કર્મ પુદગળ સંગે રખડાવે ભટકાવે છે. આ કર્મ અઘાતી છે. આયુષ્ય
