________________
કમની ઉત્તર પ્રવૃતિઓ આવશ્યકે, દશવૈકાલિક વગેરે સર્વને સમાવેશ અંગબાહ્ય શ્રુતજ્ઞાનમાં આવે છે.
શ્રુતજ્ઞાનના આ ચૌદ પ્રકારે વૈયક્તિક નજરે અને શાસ્ત્રરચનાને અંગે કરવામાં આવ્યા છે. એમાં જ્ઞાન અને અજ્ઞાન બન્નેને સમાવેશ થાય છે. અજ્ઞાન એટલે જ્ઞાનને અભાવ એવો અર્થ નથી પણ ફળ વગરનું અથવા આડે માર્ગો ઉતારનારું જ્ઞાન એ અર્થ થાય છે. ઘણીવાર આવા અજ્ઞાનવાળા અર્થાત્ મિથ્યાજ્ઞાનવાળા પણ બાહ્ય નજરે ભારે વિદ્વત્તા દાખવે છે, પણ પરિણામશૂન્ય અથવા વિપરીત હોય છે, આવા મિથ્યાજ્ઞાનને પણ અહીં શ્રુતજ્ઞાનમાં જ સમાવેશ કરાય છે, પરંતુ ખરેખર તે તેમને સમાવેશ કૃતઅજ્ઞાનમાં થાય.
મતિજ્ઞાનના અઠ્ઠાવીશ ભેદ ઉપર પાડી બતાવવામાં આવ્યા તે તર્કશાસ્ત્રને અને નવયુગના ન્યાય(Logic)ને સંમત હોય અથવા તેને બંધ બેસતા હોય એમ જણાય છે. શ્રુતજ્ઞાનના ચૌદ ભેદમાં બે બે ભેદ સાથે વિચારવાના છે, એમાંના કેટલાક પ્રકાર જૈન, ગ્રંથની અપેક્ષા કરતા હોય તે પણ ભાસ થાય છે. શ્રુતજ્ઞાનના વીસ પ્રકારે
કૃતજ્ઞાનના વીશ પ્રકાર પણ પાડવામાં આવ્યા છે. તે જૈન શાસ્ત્રના જ્ઞાનને આધારે છે. એટલે એમાં જૈન શાસગ્રંથેના પ્રકારની વિચારણાને પ્રાધાન્ય છે, અને સાથે સાથે એમાં જ્ઞાનના આવિષ્કરણનું પૃથક્કરણ પણ છે. એ પ્રકારો પણ માનસશાસ્ત્ર અને ન્યાય(તર્ક)ને અનુંરૂપ છે, તે આગળ જોવામાં આવશે. એ વીશ પ્રકાર પણ સક્ષેપથી જાણીએ. ' (૧-૨) પર્યાયશ્રત અને પર્યાવસમાસકૃત–ઉપર જણાવ્યું તેમ પ્રાણીને અક્ષરને અનંતમે ભાગ ઉઘાડો રહે છે. પ્રાણીમાં નિગોદ સર્વથી નીચેની કોટિએ છે. એની ઉત્પત્તિ વખતે પ્રથમ સમયે અતિ સૂક્ષમ કુશ્રુત હોય, તેના પછી બીજે સમયે તેમાં જેટલું
