________________
જૈન દષ્ટિએ કમ આવે છે. આવા બાર અંગે છે–આચારાંગ, સૂત્રકૃતાંગ, સ્થાનાંગ, સમવાયાંગ, ભગવતીસૂત્ર (વ્યાખ્યા પ્રજ્ઞપ્તિ), જ્ઞાતાધર્મકથા, ઉપાસક દશાંગ, અંતકૃદ્દશા, અનુત્તરૌપપાતિકદશા, પ્રશ્નવ્યાકરણ, વિપાક સૂત્ર અને દૃષ્ટિવાદ. આ બાર અંગસૂત્ર કહેવાય છે. આ સિવાયના આગમોને અંગબાહ્ય શ્રુત કહેવામાં આવે છે. આ અંગકૃત અને અંગબાહ્યકૃતમાં અગત્યનાં શાસ્ત્રોને ગણાવવામાં આવ્યાં છે. તેમાં દ્રવ્યાનુગ, કથાનુગ, ચરણકરણાનુયોગ અને ગણિતાનુગ એ ચારેને સમાવેશ થાય છે. એ ઉપરાંત તત્કાલીન તેમ જ ત્યાર પછી થયેલા કૃતને પણ અંગબાહ્ય શ્રુતજ્ઞાનમાં જ સમાવેશ થાય છે.
બીજી એક અગત્યની વાત છે અને તે એ છે કે ઈન્દ્રિ દ્વારા મૂર્ત વસ્તુઓનું જ્ઞાન થાય છે અને મન દ્વારા અમૂર્ત પદાર્થોનું જ્ઞાન થાય છે. અમૂર્ત પદાર્થોનું પ્રથમ સામાન્ય જ્ઞાન થાય, તેને આગળ-પાછળને સંબંધ વિચારપથમાં ન આવે ત્યાં સુધી તે જ્ઞાન મતિજ્ઞાનની કક્ષામાં આવે છે, એમાં અધિક અંશે થાય ત્યારે તે શ્રુતજ્ઞાનની કક્ષામાં આવે છે. પાંચે ઈન્દ્રિયથી માત્ર મતિજ્ઞાન થાય છે. જ્યારે મનથી મતિ અને શ્રુત બને પ્રકારનાં જ્ઞાન થાય છે. આટલી સ્પષ્ટતા કરી શ્રુતજ્ઞાનના ચૌદ પ્રકાર વિચારી જઈએ. શ્રુતજ્ઞાનના ચૌદ પ્રકાર
(૧) અક્ષરકૃત–અક્ષરકૃતના ત્રણ પ્રકાર છે. સંજ્ઞા અક્ષર, વ્યાજનાક્ષર અને લધ્યક્ષર. સંજ્ઞા અક્ષર એટલે લિપિ. લખવાના કામમાં આવે તે બાળબોધ અક્ષર, ગુજરાતી અક્ષર, ઉર્દૂ અક્ષર, એબીસીડી વગેરે સર્વ લિપિઓને સમાવેશ સંજ્ઞા અક્ષરમાં થાય. લિપિ લખવાના કામમાં આવે. વ્યાજનાક્ષર એટલે અ થી માંડીને હ સુધીના સ્વર અને વ્યંજન બેલવામાં આવે છે, તેમનું ‘ઉરચારણ. ક બેલાય ત્યારે તેના ઉચ્ચારથી થતા જ્ઞાનને વ્યંજ. નાક્ષર શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય. એ જ ક પુસ્તકમાં લખેલ હોય તે વાંચવા દ્વારા જ્ઞાન થાય તે સંજ્ઞાક્ષર શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય. શબ્દ સાંભ
