________________
જૈન દષ્ટિએ કર્મ સાંભળે ત્યારે બહુગ્રાહી અવગ્રહ, બહુગ્રાહી ઈહા, બહુગ્રાહી અપાય, અને બહુગ્રાહી ધારણા શ્રોત્રેન્દ્રિય દ્વારા થાય. તેમ જ મનથી અનેક પુસ્તકને અવગ્રહ, ઈહા, અપાય અને ધારણ કરે તે મન દ્વારા બહુગ્રાહી મતિજ્ઞાન કહેવાય. આ પ્રમાણે સ્પર્શ, રસ, ઘાણ અને ચક્ષુનું સમજવું. ચહ્યું અને મનને વ્યંજનાવગ્રહ ન હોય પણ, અર્થાવગ્રહ હોય.
- અલ્પગ્રાહી (અબહુગ્રાહી)–જે મતિજ્ઞાનમાં એક પુસ્તકનાં અવગ્રહ, ઈહા, અપાય, ધારણ થાય કે એક વાજિત્રના સ્વરનું જ્ઞાન થાય તે અપગ્રાહી મતિજ્ઞાન સમજવું. બહુ અને અબહુની પિઠે બે બેનાં જોડકાં નીચે આવ્યા કરશે. તે મતિજ્ઞાનના મન કે ઈન્દ્રિય દ્વારા થયેલ કે થતા જ્ઞાનના પ્રકાર છે. અને એ જોડલાં પૈકી પ્રત્યેકના અઠાવીશ અઠાવીશ પ્રકાર થાય છે. તે સંકેત નીચેના પ્રત્યેક ભેદમાં સમજી લે. બહુ અને અલ્પમાં વ્યક્તિની સંખ્યા ઉપર ભાર છે તે લક્ષમાં રાખવું.
બહુવિધગ્રાહ–અનેક પ્રકારના આકાર, રૂપ, રંગ, સ્પર્શની વિવિધતા બહુવિધ' શબ્દથી સમજાય છે. આમાં જાતિ કે પ્રકાર ઉપર આધાર રહે છે. અનેક પ્રકારના પુસ્તકનું જ્ઞાન થાય અથવા અનેક પ્રકારના અવાજનું જ્ઞાન થાય તે બહુવિધગ્રાહી કહેવાય. શંખ, હારમેનિયમ, દિલરૂબાને સમુચ્ચય અવાજ જણાય તે બહુવિધમાં આવે અને એમાંના એક જાતના પર્યાનું જ્ઞાન થાય કે એક જાતના પુસ્તકનું જ્ઞાન થાય તે એકવિધગ્રાહિણી મતિ. ઉપર જણાવ્યું તેમ બહુવિધ કે એકવિધવાળા પ્રકારમાં પણ અવગ્રહ, ઈહ, અપાય, અને ધારણા પાંચે ઈન્દ્રિયના અને મનના થાય. આ રીતે બહુવિધ અને એકવિધના પણ ૨૮–૨૮ પ્રકાર થાય. બહુવિધ એટલે multilateral ની કક્ષા આવે, ત્યારે અબહુવિધમાં unilateral કક્ષા આવે.
ક્ષિપ્રગાહી અને અક્ષિપ્રગ્રાહી– ક્ષિપ્રગ્રાહી એટલે sharp. અક્ષિપ્રગાહી અટલે મંદ (slow). એક વર્ગમાં ૨૫ બાળકે હોય,
