________________
(૧૦૦)
વિશ્વરચના પ્રબંધ. દેખાય છે, પણ તે તરફ ચાલતાં તેની મૂળ સ્થિતિનું આપણને ભાન થાય છે.
- ૬ એક સપાટ ભૂમિ પર ઉભા રહી ઉત્તરમાં દષ્ટિ નાખી તે પૃથ્વીને એને ધ્રુવને બહુ પાસે રહેલા દેખીયે છીએ, પણ જેમ જેમ ઉત્તરમાં જઈશું તેમ તેમ પૃથ્વીના ને ધ્રુવના વિશાળ અંત૨નું દિગ્દર્શન થશે. એટલે જેમ જેમ ઉત્તરમાં આગળ વધીયે. તેમ તેમ ધ્રુ ઉંચે ઉંચે દેખાય છે (ખ, વિ. )
૭ સૂર્ય પાસે જઈ તપાસીયે તે તે સૂર્ય દર કલાકે ૧૩૧૨૮૧ જન જાય છે, જ્યારે અહીંથી ઉદયાસ્તવાળા પાસેના પ્રદેશમાં દર કલાકે વાર, મધ્યાહ્નકાળે ચાલવાના દુર પ્રદેશમાં વેંત કે કુટ જતા દેખાય છે.
૮ એક દીવાને પ્રકાશપુંજ દૂરથી અ૫ક્ષેત્ર કિનારેને પાસેથી વિશાળ ભાગ રોકનારે નીરખીયે છીયે.
૯ એક રણમાં ઉભા રહી ચારે તરફ દષ્ટિ નાખીયે તે પૃથ્વી અને આકાશ ભેગા થયેલા દેખાય છે, ને દષ્ટિ તે એમજ કહેવા માંડશે કે સો બસો માઈલ ઉપર જરૂર બંને મળેલા હશે, પણ બસો માઈલ તે શું? બલકે લાખ માઈલ પર જઈ તપાસ કરે તે પૃથ્વી અને આકાશનું જેટલું અંતરું છે તેટલું ત્યાં પણ દેખાશે.
તુરભૈરત સૂર્ન, નર્વિજ્ઞાનવાઃ .. दृश्यते च शुभाकारं, धरायां संगतं नमः ॥१॥"
ઉપર પ્રમાણે નેત્રની નિર્બળતાને લઈને કે એવા વાતવરણથી સંકેચ દેખાય છે. પણ તેને સહાયક કાચકે દુબીન મળતાં. તે પિતાનું કાર્ય વધારે સ્પષ્ટ કરે છે, હાલ દુબનેથી ઘણું ગ્રહ દેખાય છે. આ રીતે દુબીનથી દેખવામાં પણ અપૂર્ણતા રહેલી છે, કેમકે જેમ જેમ સારૂં દુબીન હશે તેમ તેમ સામી વસ્તુનું સુંદર સ્પષ્ટીકરણ થશે, તેથી જેમ જેમ નવા દુબીન
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
