Page Text
________________
૫૦૪ છે
બૃહદ્ ગુજરાત | દેવીબહેનનું બાળપણ મુંબઈમાં પસાર થયું. સાત વર્ષની વ્યક્તિત્વની ગરિમાએ સૌને પ્રભાવિત કર્યા. ઉંમરે શાળામાં દાખલ કર્યા. પણ શાળાના શિક્ષિકા બહેને એક
દેવીબહેનના શિરે ધંધુકાની છાવણીના “સરદાર તરીકેની વિદ્યાર્થીનીને માર માર્યો તે જોઈને તેમણે શાળાએ જવાનો ઇન્કાર
જવાબદારી આવી. સભા-સરઘસ કાઢવાનાં, રેટિયાનો પ્રચાર કર્યો. પિતાએ અનુભવી શિક્ષિકા દ્વારા તેમને ઘેર અભ્યાસ
કરવાનો અને મીઠું ઉપાડી લાવવાનું. આ પ્રવૃત્તિમાં જોડાયેલા કરાવ્યો. તીવ્ર યાદશક્તિ, અભ્યાસની અને ભાષાઓ શીખવાની
સૈનિકો - ભાઈ બહેનો ૧૬ થી ૨૪ વર્ષની વયના. આ સૈનિકોનાં ધગશ ધરાવતાં દેવીબહેન ગણિતના દાખલા - હિસાબે મોઢે જ
મોટી બહેન' બનીને વાત્સલ્યપૂર્ણ વ્યવહાર દ્વારા છાવણીઓમાં કરતાં. ગુજરાતી, મરાઠી અને હિન્દી ભાષા જાતે શીખ્યાં. પૂનામાં
કુટુંબભાવનાનું વાતાવરણ સર્જયું. છાવણીમાં સત્યાગ્રહીનાં તોફાન માસીની દીકરી બહેનને ત્યાં શિક્ષકની મદદથી સંસ્કૃત અને બનેવી
કે લાડકોડ માટે ટકોર કરવામાં આવતી, “આ છાવણી છે માસીનું પાનાભ શાસ્ત્રી પાસેથી બંગાળી ભાષા શીખ્યાં, રવીન્દ્રનાથના ઘર નથી' ત્યારે કનુભાઈ લહેરી જેવા તો કહેતા કે, 'હા, આ ગીતો શીખ્યાં. સુંદરજી ગો. બેટાઈ પાસેથી અંગ્રેજી શીખ્યાં.
દેવીમાસીનું ઘર છે.” કાશ્મિર ગયેલાં ત્યાંથી ગુરુમુખી (પંજાબી) શીખી આવ્યાં.
બરવાળામાં સભા ભરાયેલી, ભાષણ કરનારા એક પછી શાસ્ત્રીય સંગીત અને દિલરૂબાવાદન શીખેલાં. ભરત-ગૂંથણ ગમે,
એક સૈનિકો પકડાતા ગયા. અચાનક પ્રેરણા થતાં દેવીબહેને મંચ રસોઈ સરસ બનાવી જાણે. પરંતુ સૌથી મોટો શોખ વાંચનનો અને
ઉપર ચડી જઈને ‘ઇન્કિલાબ ઝિંદાબાદ'ના જયઘોષ સાથે માનવસેવાનો.
આગઝરતી વાણીમાં ભાષણ કરી સત્યાગ્રહનો રંગ જમાવી દીધો. નાનપણમાં જ ગાંધીજીના કાર્ય અંગેની પિતાની વાતો દ્વારા બીજે દિવસે સત્યાગ્રહી બહેનોની ટુકડીનું નેતૃત્વ લઈને મીઠાની પૂ. ગાંધીજી પ્રત્યે ભક્તિભાવનાં બીજ રોપાયાં. ઇ. સ. ૧૯૧૭માં થેલીઓ સાથે ખુમારીપૂર્વક બરવાળાના ગઢમાં પ્રવેશ કર્યો. તેમનું સાવરકુંડલા આવીને પ્રભુલાલ શાસ્ત્રીએ લાડકોડમાં ઊછરેલી દઢ મનોબળ અને અડગ વ્યક્તિત્વ જોઈને સંગ્રામ સમિતિના દીકરી દેવીબહેનનાં, ૧૫ મે વર્ષે જામનગરના પ્રખ્યાત રાજવૈદ્ય મોવડીએ તેમને સંગ્રામના સરદાર તરીકેની જવાબદારી ઝંડુ ભટ્ટજીના સંબંધી ગણપતરાય પ્રાણશંકર પટ્ટણી સાથે સ્વીકારવાની વિનંતી કરી. એક પડકાર તરીકે એ જવાબદારી ધામધૂમથી લગ્ન કર્યા. ઇ. સ. ૧૯૧૭માં પિતાશ્રીનું અવસાન સ્વીકારીને દેવીબહેન ધોલેરા સત્યાગ્રહના ‘તેરમા સરદાર’ બન્યાં. થયું. ઇ. સ. ૧૯૧૯માં ૧૮માં વર્ષે આણું વાળીને દેવીબહેન સત્યાગ્રહ સંગ્રામનું નેતૃત્વ કરનાર તેઓ પ્રથમ મહિલા સરદાર મોસાળ સાસરે જામનગર ગયાં. ઇ. સ. ૧૯૧૯માં ‘નવજીવન’ હતાં. એ સમય દરમિયાન મુંબઈથી શામળદાસભાઈ ગાંધી લડત સામાયિકના પ્રથમ અંકથી તેના ગ્રાહક બન્યાં. ગાંધીપ્રવૃત્તિના કડક જોવા આવેલા. છાવણીઓમાં ફર્યા. ગામડાંઓમાં ચાલતી પ્રવૃત્તિ, પ્રતિબંધક રાજય જામનગરના રાજવૈદ્ય મોટા સસરાએ ઉદારતા પોલિસોના દમન સામે સત્યાગ્રહીઓની દઢતા અને બહાદુરી તથા અને હિંમતથી પુત્રવધુ દેવીબહેનને ખાદી પહેરવાની અને રેંટિયો
| ‘સરદાર'નું કુશળ નેતૃત્વ જોઈને ખૂબ પ્રભાવિત થયા. ‘વંદે કાંતવાની સગવડતા કરી આપી. ઈ. સ. ૧૯૨૧માં તેમણે ખાદી માતરમ્' પત્રમાં “ધંધુકા-ધોલેરા છાવણીના સરદારઃ સોરઠી સિંહણ અંગીકાર કરી. નાકની ચૂંક અને કાનની બૂટી સિવાયનાં દેવી બહેન પટ્ટણી’ એ શીર્ષક નીચે વિસ્તૃત લેખ લખ્યો. પૂનાથી આભૂષણનો ત્યાગ કર્યો. પૂજય મહાત્મા ગાંધીજીનું પ્રથમ પ્રત્યક્ષ પ્રગટ થતાં લોકમાન્ય તિલકના સમાચાર પત્ર ‘કેસરી'માં પણ દર્શન સાબરમતી આશ્રમમાં ૨૦ વર્ષની વયે કર્યું.
તેની નોંધ લેવામાં આવી. ત્યારથી તેઓને “સોરઠી સિંહણ'નું લગ્ન પછી દેવી બહેન જુદા જુદા સ્થળોએ રહ્યાં. ઈસ. ૧૯૨૮માં ગણપતરાય પટ્ટણીને ઝંડુ ફાર્મસીમાં નોકરી થતાં મુંબઈ ચોમાસા દરમિયાન છાવણીમાં રહીને અકળાયેલા જઈને રહ્યાં. આ બધા વર્ષોમાં ગાંધીજીની વિચારધારા અને સૈનિકોને દેવીબહેન હિંમત, હૂંફ અને પ્રેરણા આપતા રહ્યાં. પ્રવૃત્તિથી પ્રભાવિત થતાં જતાં હતાં. ઇ. સ. ૧૯૩૦માં ગાંધીજીએ ધોળકા તાલુકામાં નાકરની લડત વખતે યુવાનોને આનંદ આવે સત્યાગ્રહ સંગ્રામની ઘોષણા સાથે દાંડીકૂચ આરંભી. દેવીબહેને માટે ગામડામાં બન્ને જણા સાથે જાય તેવી વ્યવસ્થા ગોઠવી. સત્યાગ્રહમાં જોડાવાનો સંકલ્પ કર્યો. પતિ અને શ્વસૂર પક્ષના સૈનિકોની જરૂરિયાતો જાણી લઈને પૂરી પાડતા. વડિલો તથા વૃદ્ધ માતુશ્રીની સંમતિ મેળવી ધોલેરા નમક
ધંધુકા છાવણીમાં ગણપતભાઈ પણ તેમને મળવા બે-ત્રણ સત્યાગ્રહમાં ભાગ લેવા ધંધુકા જઈ પહોંચ્યા. ત્યારે તેમની ઉંમર
વાર આવી ગયેલા. નિયમિત પત્રો લખતા રહેતા. પ્રથમવારની હતી ૨૮ વર્ષ, મધ્યમ કદ, બેઠી દડીનો ભરાવદાર બાંધો,
ધરપકડ પછી સાત મહિનાની સાદી કેદની સજા સાથે સાબરમતી ગૌરવર્ણ, સૌમ્યચહેરો, પારદર્શક સ્નેહાળ આંખો અને સંસ્કારી
જેલમાં રહેલા. ગાંધી-ઇરવીન કરાર પછી તેમને મુક્ત કરવામાં મધુરવાણીઃ શ્વેત ખાદીનાં વસ્ત્રો ધારણ કરેલાં દેવીબહેનના
આવ્યાં. ઇ. સ. ૧૯૩૨માં બોટાદમાં રહીને સત્યાગ્રહનું સંચાલન
Jain Education Intemational
ation Intermational
For Private & Personal use only
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005143 |
| Book Title | Bruhad Gujarat Pratibha Darshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Arihant Prakashan |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 844 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 40 MB |