SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 452
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ -४४५] १२. धर्मानुप्रेक्षा रसरुधिरमांसशोषणद्वारेणेन्द्रियसंयमं परिपालयतो भिक्षार्थिनो मुनेः एकगृहसप्तगृ हैकमार्गार्धदायकभाजनभोजनादिविषयः संकल्पो वृत्तिः परिसंख्यानम्, आशानिवृत्त्यर्थं वा, गृहदायकभोजनकालादीनां परिसंख्यानपूर्वकोऽवग्रहो नियमः वृत्तिः । आहारादौ प्रवर्तनं तस्याः प्रमाणं संख्या मर्यादा, अस्मिन् मार्गे अस्मिन् गृहे अनेन दीयमानं भोज्यं भोक्ष्यामि इत्यादिसंकल्पेन मर्यादा । तस्य कस्य । यः मुनिः भुङ्क्ते अत्ति अश्नाति । किं तत् । भोज्यं आहारम् । कीदृशम् । एकादिगृहप्रमाणम् । एकस्मिन् गृहे द्वयोर्गृहयोः त्रिषु गृहेषु वा इत्यादिप्रमाणं परिसंख्यां मर्यादां विधाय अहम् आहारं भोक्ष्यामि, तदाहं भुंक्ष्ये भोजनं करिष्या - मीति । अन्यथा न इत्यादिप्रमाणं यत्र भोज्ये किंवा अथवा संकल्पकल्पितं मनसा संकल्पितं विरसं विगतरसं रसरहितं नीरसम् । किंवत् । पशुवत् यथा हावभावविभ्रमशृङ्गारमण्डितनवयौवनिककामिनी गोः धेनोः तृणखलकर्पासादिकं ददाति । सा गौः अधोमुखेन तृणादिकमत्ति । न तु कामिन्यादिकावलोकनेन प्रयोजनम् । तथा भिक्षुर्भिक्षावलोकनमधोमुखेन करोति, न तु कामिन्यादिकावलोकनेन प्रयोजनं न तु परावरलोकनं गोवत् गोचर्यामार्गेण वा सुखादुनिः खादुभिक्षां नावलोकते ॥ तद्यथा । यत्याचारे । “गोयर पमाण-दाय गभाजणणाणाविधाण जं गहणं । तह एसणस्स गहणं विविधस्स य वृत्तिपरिसंखा ॥” गोचरस्य प्रमाणं गोचरप्रमाणं गृहप्रमाणं एतेषु एकद्वित्रिकादिषु गृहेषु प्रविशामि नान्येषु बहुषु । अस्य गृहस्य परिकर - तयावस्थितां भूमिं प्रविशामि न गृहमित्यभिग्रहः । पाटकस्य संख्यां पाटकस्य गृहस्य संख्यां च करोति । दायको दातारः स्त्रियैव तत्रापि बाया युवत्या स्थविरया निरलंकारया ब्राह्मण्या राजपुत्र्या, तथा एवंविधेन पुरुषेण इत्येवमादि - अवग्रहः । भाजनानि एवंभूतेन भाजनेनैवानीतं गृह्णामि सैौवर्णेन कांस्यभाजनेन राजतेन मृण्मयेनेत्यादि अभिग्रहः । यन्नानाविधानं नानाकारणं तस्य ग्रहणं स्वीकरणम् । मार्गे गृहाङ्गणे च स्थितोऽहं कोऽपि मां प्रतिगृह्णाति तदाहं तिष्ठामीति । तथा अनशनस्य विविधस्य नानाप्रकारस्य यद्ग्रहणम् अवग्रहोपादानम् । अथ यवान्नं प्रासुकं भोक्ष्ये नान्यत् । अथवाद्य मण्डकान् जाऊँगा अथवा नीरस आहार मिलेगा तो आहार ग्रहण करूँगा और वैसा आहार मिलनेपर पशुकी तरह उसे चर लेता है, उस मुनि के वृत्तिपरिसंख्यान तप होता है । भावार्थ - तपखी मुनि धर्म पालनके लिये शरीर की रक्षा करना आवश्यक समझते हैं, अतः वे शरीरको बनाये रखनेके लिये दिनमें एक बार श्रावकोंके घरकी तरफ जाते हैं और विधिपूर्वक भोजन मिलता है, तो उसे ग्रहण कर लेते हैं । सारांश यह है कि वे भोजनके लिये नहीं जीते किन्तु जीनेके लिये भोजन करते हैं। अतः वे भोजनके लिये जानेसे पहले अपने मनमें अनेक प्रकारके संकल्प कर लेते हैं । जैसे, आज मैं भोजनके लिये एक घर या दो घर ही जाऊँगा, या एक मार्ग तक ही जाऊँगा दूसरा मार्ग नहीं पकहूँगा, या अमुक प्रकारका दाता अथवा अमुक प्रकारका भोजन मिलेगा तो भोजन करूँगा, अन्यथा बिना भोजन किये ही लौट आऊँगा । इस प्रकारकी वृत्तिके परिसंख्यान अर्थात् मर्यादाको वृत्तिपरिसंख्यान तप कहते हैं । यह तप भोजनकी आशासे मनको हटानेके लिये किया जाता है । इस तपके धारी मुनि अपने किये हुए संकल्पके अनुसार भोजन के मिलनेपर उसे पशुकी तरह चर जाते हैं । अर्थात् जैसे गौको यदि हावभावसे युक्त, शृङ्गार किये हुए कोई सुन्दर तरुणी घास चारा देती है तो गौ नीचा मुख किये हुए उस चारेको चर जाती है, तरुणीके सौन्दर्यकी ओर नहीं निहारती । वैसे ही साधु भी नीचा मुख किये हुए अपने हस्तपुटमें दिये हुए आहारको खाता हैं, देनेवालेके सौन्दर्यकी ओर अथवा भोजनके स्वादकी ओर ध्यान नहीं देता । यत्याचार में कहा भी है- 'घरोंका प्रमाण करना कि मैं भोजनके लिये एक या दो या तीन आदि घर जाऊँगा, इससे अधिक घरोंमें नहीं जाऊँगा । भोजन देनेवाले दाताका प्रमाण करना कि भोजन देनेवाला पुरुष अथवा स्त्री अमुक प्रकारकी होगी तो भोजन करूँगा अन्यथा नहीं करूँगा । भोजनका प्रमाण करना कि अमुक प्रकारके पात्रमें लाये हुए भोजनको ही ग्रहण करूँगा । Jain Education International ३३३ For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002713
Book TitleKartikeyanupreksha
Original Sutra AuthorSwami Kumar
AuthorA N Upadhye, Kailashchandra Shastri
PublisherParamshrut Prabhavak Mandal
Publication Year2005
Total Pages594
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari, Religion, & Spiritual
File Size15 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy