________________
હસ્ય વાનાંમાં જે ભિાનતા જોવામાં આવે છે તે મળ૨૫ નથી. અજવાળું, ગરમી, વિદ્યુત, ઈત્યાદિ એક બીજાના સ્વરૂપમાં રૂપાંતર પામી શકે છે. એ જ પ્રમાણે રસાયણશાસ્ત્રમાં જે ક્ષેત્રમાં એક બીજામાં જુદા જુદા પદાર્થોનું રૂપાંતર થઈ શકે છે તે ક્ષેત્ર વધારે વિસ્તૃત થતું જાય છે. એ ખરી વાત છે કે હજી પણ નિરિન્દ્રીય તથા સેન્દ્રીય વચ્ચે ભેદ છે. પરંતુ નિરિન્દ્રીયમાંથી સેન્દ્રીય થયું ન હેય પણ એ વાતને આધારે કોઈ પણ જાતની દલીલ કરવી એ અનુચિત છે; કેમકે એવી કોઈ પણ દલીલને આધાર જ્ઞાન નહિ પણ અજ્ઞાન છે. અજ્ઞાનને આધારે કોઈ પણ જાતની દલીલ થઈ શકે નહિ. વળી એટલું જ નહિ પણ નિરિન્દ્રીય તથા સેન્દ્રીય વચ્ચેની ખાડી યુરાતી જાય છે. માણસના મનની સઘળી શક્તિઓનાં મૂળ નીચલા પ્રકારનાં પ્રાણીઓના જીવનમાંથી મળી આવે છે. તેઓ વચ્ચે જે તફાવત હોય તે પ્રકારને નહિ પણ દરજજાને છે. ખરું જોઈએ તે ખાડી છે જ નહિ, પણ નિરિદ્રીય પદાર્થોના સૌથી નીચા પ્રકારનાં રૂપમાંથી સૌથી ઊંચાં સેન્દ્રીય પ્રાણીઓના જીવન સુધી વિકાસ થએલે માલૂમ પડે છે.
આ દલીલને જવાબ : આ આખી દલીલ એવી સમજણ પર આધારભૂત છે કે વસ્તુ વિના તેમજ વસ્તુમાંથી જે ઉપસ્થિત થયું હોય તે વિના બીજા કશાની હસ્તી છે જ નહિ, એટલે જે વાત સાબિત કરવાની છે તેજ વાત દલીલના આધાર તરીકે પણ રાખવામાં આવે છે. પ્રમાણુશાસ્ત્રના નિયમ પ્રમાણે આ તે તદ્દન અનુચિત છે. વળી જડવાદ એક બીજી પણ ગેરસમજ પર આધારભૂત છેતે એ છે કે જે ચઢીઆ, હવે તેને ખુલાસો ઉતરતાને આધારે કરવામાં આવે છે, પરંતુ આ સમજણ કારણપરિણામના નિયમથી વિપરિત છે, કેમકે આ દલીલનો દરેક અવસ્થામાં કારણુમાં સમાએલું હોય એ કરતાં પરિણામમાં વધારે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
