Page Text
________________
ભૌતિકતા, બૌદ્ધિકતા એ વ્યવહાર શિક્ષણનું લક્ષ્ય છે. તો સમજશક્તિ, સહનશક્તિ એ ધાર્મિક શિક્ષણનું લક્ષ્ય છે. વ્યવહારિક શિક્ષણમાં માત્ર જાણકારી Knowingછે તો ધાર્મિક શિક્ષણમાં જાણકારીની સાથે સમજદારી Understanding છે. એનાથી મનની વૃત્તિમાં અને જીવનની પ્રવૃત્તિઓમાં વિવેકશક્તિ આવે છે. અલબત્ત વ્યવહારિક શિક્ષણ પણ જરૂરી છે. બંનેનો સમન્વય જ જીવનને સુસંસ્કૃત બનાવે છે.
અહીં ધાર્મિક શિક્ષણના સંદર્ભે જૈન ધર્મના ભૂત-ભવિષ્ય-સાંપ્રતકાળની પરિસ્થિતિનું અવલોકન કરાવાનું લક્ષ્ય છે.
જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતોનો અભ્યાસ કરતા ખ્યાલ આવે છે કે એમાં સૌપ્રથમ વિનયને સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. વિનયને ધર્મનું મૂળ કહેવામાં આવ્યું છે. વિનયથી થતાં નમ્રતા, સરળતા, સંતોષ, નીતિમત્તા, ઉદારતા આદિ ગુણોનો વિકાસ થાય છે. આચાર-વિચાર-ઉચ્ચારમાં આમૂલ પરિવર્તન આવે છે. આચારમાં અહિંસા, વિચારમાં અનેકાંતવાદ અને ઉચ્ચારમાં સ્યાદ્વાદને કારણે ઝઘડા, ટંટા, ક્લેશ, વાદ-વિવાદ આદિથી બચી જવાય છે અને માનસિક શાંતિ પ્રાપ્ત થાય છે. મન સ્વસ્થ હોય તો શરીર આપોઆપ સ્વસ્થ જ રહે છે અને સ્વસ્થ હોઈએ તો સ્વમાં સ્થિર થઈ શકાય છે, જે માનવજીવનને સાર્થક કરવાનો મૂળભૂત હેતુ છે. સ્વમાં સ્થિર થવું એટલે સિદ્ધ થવું.
જૈન ધર્મની ગઈકાલ અત્યંત ઉજળીહતી. કરોડોની સંખ્યામાં જૈન ધર્મના અનુયાયીઓ હતા. ધાર્મિક શિક્ષણ પ્રાયઃ સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતો પાસેથી જ મળતું હતું, જે પોતે જ એક પ્રકારનું સંયમિત જીવન જીવતા હતા. ઉદરનિર્વાહ પૂરતો સમય વ્યતીત થયા પછી બાકીનો સમય સતત સ્વાધ્યાય, વ્યાખ્યાન, વાંચણી,
ધર્મકથા આદિમાં જ વ્યતીત કરતા હતા. એક જ સ્થળે કાયમ રહેવાનું નહોવાથી રામાનુગ્રામવિચરતા રહેતા હતા. એને કારણે એમને પુસ્તકો આદિ સાથે રાખવાનું પ્રયોજન હતું નહીં. તેથી મૌખિક રીતે જ શિક્ષણ આપતા હતા “કંઠોપકંઠ' એ જ્ઞાન એકબીજા પાસે પહોંચતું હતું.
જૈન ધર્મના શિક્ષણમાં આવશ્યક ક્રિયાનું સ્થાન મોખરે છે. ચારે તીર્થ સાધુસાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકાએ આત્મશુદ્ધિની સાધના માટે અવશ્ય કરવા યોગ્ય ક્રિયા એટલે કે સામાયિક, પ્રતિક્રમણ આદિ. જૈન ધર્મમાં આત્મશુદ્ધિ પર વિશેષ ભાર આપવામાં આવે છે. મુખ્ય ધ્યેય જ આત્મા પર લાગેલા કર્મના પડળોથી મુક્ત થઈને મુક્ત અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરવાનું છે માટે પ્રથમ સામાયિક-પ્રતિક્રમણનું જ્ઞાન મેળવવાનું છે. ત્યાર પછી આગળ વધીને જીવવિચાર, છ કાયના બોલ, નવતત્ત્વ, કર્મપ્રકૃતિ, ગુણસ્થાન આદિનો અભ્યાસ કરવાનો હોય છે.
ગઈકાલના શ્રાવકોની જરૂરિયાતો ઓછી હતી. કુદરતના ખોળે રહીને જીવન વ્યતીત થતું હતું. કૃષિકર્મ, ગોપાલન આદિથી જીવન વ્યતીત થતું હતું. સંતોષપૂર્વક જીવનનિર્વાહ કરતા હતા. છતાં ગુરુ ભગવંતો પ્રત્યે આદર, સમર્પણ, શ્રદ્ધા, માહાભ્ય આદિ ભાવ ભરપૂર હતા, જેથી ગુરુ સમીપે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાના અભિલાષી પણ રહેતા હતા. ગુરુ જે જ્ઞાન આપે તે નિર્વિવાદ સ્વીકારી પણ લેતા હતા. ધાર્મિક, નૈતિક, બૌદ્ધિક, શારીરિક આદિનું જ્ઞાન પણ સુપેરે પ્રાપ્ત કરતા હતા.
પરંતુ સમયાનુસાર વેશ, વિચાર, વાણી, વિદ્યા, વાતાવરણમાં પરિવર્તન અવશ્ય લાવે છે એ અનુસાર આજે શિક્ષણક્ષેત્રે પણ આમૂલ પરિવર્તન આવી ગયું છે. આજનું શિક્ષણ પરિણામલક્ષીને બદલે પરીક્ષાલક્ષી બન્યું છે. અધ્યાત્મલક્ષીને બદલે ભૌતિકલક્ષી બન્યું છે.
જ્ઞાનધારા - ૧૯
જૈન ધર્મની ગઈકાલ, આજ અને આવતીકાલ
| SR No. | 034452 |
| Book Title | Jain Dharmni Gai Kal Aaj Ane Aavti Kal |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gunvant Barvalia |
| Publisher | Arham Spiritual Center |
| Publication Year | 2019 |
| Total Pages | 86 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |