SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 173
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ तैत्तिरीयोपनिपद् [ वल्ली २ आत्मना त्वप्रविभक्तदेशकाले | देश और काल आत्मासे अभिन्न हैं - इसीलिये 'आत्मा ही मूर्त और अमूर्त हुआ' ऐसा कहा जाता है । १५८ इति कृत्वात्मा ते अभवदित्युच्यते । किं च निरुक्तं चानिरुक्तं चा निरुक्तं नाम निष्कृष्य समाना समानजातीयेभ्यो विशिष्टतयेदं तदित्युक्तमनिरुक्तं तद्विपरीतं निरुक्तानिरुक्ते अपि मूर्तीमूर्तयोरेव विशेषणे । यथा सच्च त्यच्च प्रत्यक्षपरोक्षे, तथा निलयनं चानिलयनं च । निल तथा वही निरुक्त और अनिरुक्त भी हुआ । निरुक्त उसे कहते हैं जिसे सजातीय और विजातीय | देशकाल - पदार्थोंसे अलग करके देश-कालविशिष्टरूपसे ' वह यह है' ऐसा कहा जाय । इससे विपरीत लक्षणोंवालेको 'अनिरुक्त' कहते हैं | निरुक्त और अनिरुक्त भी मूर्त और अमूर्तके ही विशेषण हैं। जिस प्रकार 'सत्' और 'त्यत्' क्रमशः 'प्रत्यक्ष' और 'परोक्ष' को कहते हैं उसी प्रकार 'निलयन' और 'अनिलयन' भी समझने चाहिये । निलयन-नीड अर्थात् आश्रय अनिलयनं तद्विपरीतममूर्तस्यैव | विपरीत अनिलयन अमूर्तका ही मूर्तका ही धर्म है और उससे यनं नीडमाश्रयो मूर्तस्यैव धर्मः । धर्मः । धर्म है । त्यदनिरुक्तानिलयनान्यमूर्त- त्यत्, अनिरुक्त और अनिलयन धर्मत्वेऽपि व्याकृतविषयाण्येव । ये अमूर्त के धर्म होनेपर भी व्याकृत ( व्यक्त ) से ही सम्बन्ध रखनेवाले सर्वोत्तरकालभावश्रवणात् । त्य- । हैं, क्योंकि इनकी सत्ता सृष्टिके दिति प्राणाद्यनिरुक्तं तदेवानि - अनन्तर ही सुनी गयी है । यत्यह प्राणादि अनिरुक्तका नाम है; लयनं च । अतो विशेषणान्य- | वही अनिलयन भी है । अतः ये
SR No.034106
Book TitleTaittiriyo Pnishad
Original Sutra AuthorN/A
AuthorGeeta Press
PublisherGeeta Press
Publication Year1937
Total Pages255
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size7 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy