________________ બે બોલ ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામી અંતિમ દેશનારૂપ ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં ફરમાવે છે : “જેઓ મનુષ્યપણું પામી, સદુધર્મનું શ્રવણ કરી, તેમાં શ્રદ્ધાયુક્ત બની, તે પ્રમાણે આચરણ કરે છે, તેવા સરળ અને શુદ્ધ માણસે પાણીથી સિચાયેલા અગ્નિની પેઠે પરમ નિર્વાણ પ્રાપ્ત કરે છે.” આ ભગવદુવાણીમાં પ્રથમ શરત મનુષ્યપણું પામ વાની છે. ત્યારે મનુષ્ય કેણ ગણાય? દેહના બંધારણ માત્રથી જે મનુષ્ય ગણાવાતું હતું, તે તે અમુક માણસે માટે રાક્ષસ, પિશાચ, હેવાન, ઢેર, પશુ જેવા શબ્દો વ્યવહારમાં આવ્યા ન હતા. એટલે “મનુષ્યપણું પામવું એ તે મોટી મિરાત છે. હું માનવી માનવ થાઉં તે ઘણું એમ એક સાધક કવિએ સાચું જ કહ્યું છે. સંત-મહંતે અને પુરુષને ઉદ્યમ પણ નિરંતર આ માટે જ હોય છે. મનુષ્ય બનવા માટેના માર્ગો પણ શાસ્ત્રોએ ચીંધ્યા છે. પણિહાણ-સુત્તઓમાં યથાર્થ રીતે જ કહેવાયું છે - બાહિરા, ગુહા-qઆ ઘાતથri R. [4]
