________________ ઇતિહાસનું ભેદી પાનું ચતુર્વિધ ફીરકે છે. એ સ્વાયત્તશાસિત છે, એને માથે શ્રમનું લગીરે વર્ચસ્વ નથી; એમનું અધિપત્ય એણે સ્વીકાર્યું જ નથી. - આ લેકોએ પિતાની એકઠા કરી છે. એમની એકતા સહેલાઈથી થાય તેવી પણ છે; કેમકે કોઈ પણ સિદ્ધાન્તનો ત્યાગ કરી દેવામાં કે કોઈ પણ અપસિદ્ધાન્તને સ્વીકાર કરવામાં જે ટોળાની વૃત્તિ જેરમાં હોય તે ટોળાને એકતા કરવામાં જરાય મુશ્કેલી ન જ પડે. આવી સિદ્ધાન્તહીન એકતાનું આ જૂથ જૈન ધર્મના ચારે ય આમ્નાય ઉપર ત્રાટકી રહ્યું છે. મુહપત્તિ, મંદિર, સંવત્સરી, મુક્તિ, તીર્થ સંબંધિત મતભેદોને દફનાવી દેવાની વાતો દ્વારા મુહપત્તિ આદિ અંગના સિદ્ધાંતને જ દફનાવી દેવાના હેતુથી, એણે ભારે ગોકીરો મચાવ્યું છે. સિદ્ધાન્તના ભોગે મતભેદો દૂર થતા હોય કે કજિયા ઓછા થતા હોય તે ય તે ખોટું છે. કલેશોનું ઉમૂલન જરૂર સુંદર છે. પરંતુ સિદ્ધાન્તને ભેગ લઈને કદાપિ નહિ. લેણદાર પાસે સે રૂપિયા લેવાના નીકળે છે અને પ્રથમ તબકકામાં જ તેની માંડવાળ કરી નાંખીને તેની સાથે કલેશ પતાવી દેવાનું કામ કોઈ પણ શાણે વેપારી કરતો નથી. દેશ ઉપરના આક્રમણ વખતે શત્રુની માંગણી પૂરી કરી આપીને યુદ્ધના બજતાં નગારાં બંધ કરી દેવાનું એલાન આપનાર સેનાપતિ નિર્માલ્ય ગણાય છે. તિજોરી લૂંટીને જતા ચાર સાથે કલેશના ભયથી કશે ય મુકાબલો નહિ કરનાર માણસ મર્દ ગણાતો નથી; મુડદાલ ગણાય છે. એકતા કે સંગઠન અત્યંત જરૂરી છે, પણ બધાં કપડાં ઉતારી આપીને જે એકતા કે સંગઠન કરવાનાં હોય તો તે હરગિજ મંજૂર નથી. એમાં ય ધર્મ તો સમગ્ર વિશ્વના સર્વ જીવોના હિતની જીવા
