________________ સમાસ 2 1 1 સમાસ (2) (3). (1) બે કે બેથી વધુ પદોને જોડીને એક પદ બનાવવું તે સમાસ કહેવાય છે. સમાસથી શબ્દોની કરકસર થાય છે અને લખવામાં અને બોલવામાં સરળતા તથા સુંદરતા આવે છે. સામાન્ય રીતે છેલ્લા પદ સિવાયના દરેક પદની વિભક્તિ લોપાય છે. (i) સમાસમાં વપરાયેલ છેલ્લા નામ સિવાયના નામો જો સ્વરાજો નામ હોય તો સમાસમાં મૂળશબ્દ કાયમ રહે છે. દા.ત. રિઢ વિશ્વ = રિવિન્દ્ર ! હરિ અને ગોવિંદ. (ii) સમાસમાં વપરાયેલ છેલ્લા નામ સિવાયના નામો જો વ્યંજનાન્ત નામ હોય તો ગામ્ પ્રત્યય લાગતા જે રૂપ થતું હોય તેનું અંગ સમાસમાં લેવાય છે. દા.ત. વિજ્ઞાન: આ વિદ્વાન માણસ. અપવાદ - (i) કર્મધારય અને બહુવ્રીહિ સમાસોનું પહેલું પદ જો મહત્ હોય તો સમાસમાં તેનું માં થાય છે. દા.ત. મહાપુરુષ: મોટો માણસ. મહાવીદુર્ણતઃ | મોટા હાથવાળો નળ. (ii) કર્મધારય અને બહુવ્રીહિ સમાસોનું પહેલું પદ જો સર્વનામ હોય તો સમાસમાં મૂળ શબ્દ આવે છે. દા.ત. તસ્ય પુસ્તમ્ = તપુસ્તમ્ તેનું પુસ્તક અસ્મા પુસ્તમ્ = સ્મપુસ્તમ્ ! અમારું પુસ્તક. (ii) સમાસના પૂર્વપદ તરીકે મશ્ન-યુષ્યનું એકવચનનું રૂપ હોય તો સમાસમાં તેનું અનુક્રમે મત્-વત્ થાય છે. દા.ત. મમ પુસ્તમ્ = પુસ્તમ્ | મારું પુસ્તક. તવ પુસ્તમ્ = ત્વપુસ્તમ્ | તારું પુસ્તક.
