________________ મળે ત્યારે મોહનો ઉદય હોય તેના કરતાં મળે ત્યારે મોહનો ઉદય વધુ તીવ્ર થાય. અનંતકાળથી આત્માપરમાં પુગલમાં તૃપ્તિ પામવાનો પ્રયાસ કરે છે પણ તેને કદી તૃપ્તિ થઈ નથી. કેમ કે તે શાશ્વત નથી અને સતત પરિવર્તનશીલ છે. તે આત્મા! તારું જે અંતર્ગત સ્વરૂપ છે તેના દ્વારા જ તું તૃપ્ત થા. (1) આયુષ્ય કર્મના ઉદયે આત્માની અક્ષયસ્થિતિ ઢંકાઈ જાય છે. (2) નામ કર્મના ઉદયે આત્માનું અરૂપી સ્વરૂપ ઢંકાયું અને રૂપી અવસ્થા પ્રગટ થઈ. (3) ગોત્રકર્મના ઉદયે આત્માનું અગુરુલઘુપણું ઢંકાયું. અને ઊંચ-નીચપણું પ્રગટ થયું. કર્મના ઉદયથી પ્રાપ્ત કરેલ જાતિ, બાહ્ય સંપત્તિ-સત્તાથી પોતાને ઊંચો-મોટો માનવા વડે જીવ માન કષાયની પીડાથી પીડિત થશે. અથવા જાતિ–સંપત્તિ-સત્તાનાં અભાવે દીન બનશે પણ ગુણથી પૂર્ણ બનવાનો પ્રયત્ન નહી કરે. (4) વેદનીય કર્મના ઉદયથી અવ્યાબાધપણું ઢંકાયું. કોઈપણ પ્રકારની પીડા ભોગવવી કે કોઈને પીડા આપવી તે જીવનો સ્વભાવ નથી છતાં, શાતા-અશાતા ભોગવવાની - સમતા ગુમાવવાની. શાતા અનંતીવાર ભોગવી છતાં તૃપ્તિ થતી નથી. શાતા-અશાતામાં માત્ર શેયભાવ લાવવાનો છે. આપણે એમાં સુખ-દુઃખ, રતિ-અરતિનાં પરિણામ કર્યા તેથી જ પીડા ભોગવી. આયુષ્ય, નામ, ગોત્ર, વેદનીયની ઉદય અવસ્થાથી અક્ષય, અરૂપી, અગુરુલઘુ અને અવ્યાબાધ આત્માના આ ચાર સ્વરૂપ દબાયા તેથી પુદ્ગલનાં પરિણામ આવ્યા. મોહપુદ્ગલ પર થાય છે. કેવલીને દ્રવ્ય પીડા થાય. ભાવ-પીડા નથી. કારણ મોહ નથી. પ્રથમ મોહનીયનો ક્ષય થાય છે. પછી અંતર્મુહૂતમાં જ્ઞાનાવરણીય–દર્શનાવરણીય અને અંતરાયનો ક્ષય થાય છે. આયુષ્ય કરતાં જો બાકીનાં 3 કર્મની સ્થિતિ વધારે હોય તો કેવલીને સમુદ્રઘાતની ક્રિયા કરવી પડે છે. જ્ઞાનસાર–૨ // 218
