________________ ઉપાસના કરવાનું મન થાય? ધર્મતત્ત્વને દેવ–ગુરુમાં પકડવાનો છે. કારણ કે ધર્મતેમનામાં રહેલો છે. આવા દેવ-ગુરુજગતમાં મળવા દુર્લભ છે. તે આપણને મળ્યા છે તો તેનું બહુમાન આપણામાં કેવું હોય? હીરો એક ગામડિયાને મળે અને ઝવેરીને મળે તો તેની ખરી કિંમત તો ઝવેરી જ આંકી શકે તેમ આપણને પણ ગામડિયાની જેમ દેવ–ગુરુની જ કિંમત સમજાતી નથી તોચિત્ત એકાગ્રતા ક્યારે પામે? * ધર્મ ધ્યાનના 4 પ્રકાર (1) આજ્ઞાવિચય (ર) અપાયરિચય (3) વિપાકવિચય (4) સંસ્થાન વિચય (1) આજ્ઞાવિચય - જિનના આંતર સ્વરૂપને નિરખીએ, એમના તત્વરૂપી દેહને જાણીએ તો તેમના વચન ઉપર અહોભાવ પ્રગટ થયા વિના રહે નહિ. જિનેશ્વર પરમાત્મા કોઈપણ વસ્તુ અનંત પર્યાય સહિત બતાવે છે. વળી તેમની વાણી સ્યાદ્વાદથી યુક્ત છે. આ અપેક્ષાએ આમ છે અને આ અપેક્ષાએ આમ નથી. આ સ્યાદવાદ શૈલીથી પદાર્થનું સ્વરૂપ પૂરેપૂરું સમજી શકાય છે. તેથી તેમની આજ્ઞા ઉપર અવશ્ય બહુમાન પ્રગટે છે. વળી જિનમત અવશ્ય સિધ્ધિને અપાવનારું છે. સર્વજ્ઞએ પ્રકાશેલ સર્વ વાત સર્વ રીતે સત્ય જ હોય, તેમાં શંકાને સ્થાન ન હોય. દેવગુરુના સ્વરૂપને તત્ત્વદેહથી પકડશો તો આશ્ચર્યકારી ઘટના લાગશે. એમની આજ્ઞાનું પાલન એ જ એમની ભક્તિ છે. સાક્ષાત્ પરમાત્માની સ્પર્શના છે. પરમાત્માની આજ્ઞાના પાલનથી રાગાદિભાવોની હાનિ થાય છે અને તેટલા અંશે વીતરાગતાનો સાક્ષાત્ સ્પર્શ થાય છે. આ જ ભાવપૂજા છે. સાધુ જ વાસ્તવિક ભાવપૂજા કરી શકે. દ્રવ્ય પૂજામાં પ્રશસ્ત ભાવની પ્રધાનતા છે અને વિરતિપૂર્વકનાં અનુષ્ઠાનમાં વીતરાગતાની પ્રધાનતા છે. પરમાત્માની આજ્ઞાનો વિચય (-વિચાર) પૂર્વાપરવિરોધ રહિત હોય. એક તત્ત્વ બીજા તત્ત્વને બાધ ન કરે પણ એકલગ્નતા કરે. જ્ઞાનસાર-૨ // 153
