________________ તેની પ્રરૂપણા કરવાના અવસરે ઉપયોગદશા નહોય તે આગમથી દ્રવ્યશમ છે. નોઆગમથી દ્રવ્યશમ -માયાકપટપૂર્વક, ધનલાભ, વિદ્યાલાભ આદિ સિદ્ધિ માટે તથા આવો શમભાવ રાખીશ તોદેવગતિ મળશે એમ સમજીદેવગતિ આદિના સુખો મેળવવા માટે ઉપકાર ક્ષમા, અપકાર ક્ષમા, વિપાક ક્ષમા આ ત્રણમાંથી કોઈપણ ક્ષમા રાખવાપૂર્વક ક્રોધની શાંતિ કરવી તે નોઆગમથી દ્રવ્યક્ષમા છે. અંદરથી ક્રોધાદિ કષાયો, ધનવાન, લબ્ધિલાભ - દેવ સુખના લાભનો લોભ કષાય વર્તે છે માટે તેને નોઆગમથી દ્રવ્ય શમ કહેવાય છે. * ક્ષમાના પ્રકારોઃ ઉપકાર ક્ષમા - સામે કોઈ વડિલો, ધર્મગુરુઓ, ઉપકારી, પુરુષો ઠપકો આપતા હોય ત્યારે આ વડિલ પુરુષ છે, ઉપકારી છે એમ સમજીને જે ક્ષમા રાખવી તે. અપકાર ક્ષમા –સામે હલકામાણસો હોવાથી ક્રોધ કરીશું તો વધારે અપકાર (નુકસાન) થશે એમ સમજીને ક્રોધ ન કરવો તે. વિપાકક્ષમા - ક્રોધ કરવાથી ચીકણાં કર્મો બંધાય છે અને ભવાંતરમાં નરક નિગોદના ભવોમાંઘણાં દુઃખો આપે છે. આમ કર્મોનાવિપાકોના ભયથી શાંતિ રાખવી અને ક્રોધ ન કરવો તે વિપાક ક્ષમા છે. * ભાવથી શમના પ્રકારોઃ ભાવથી શમના આગમથી અને નોઆગમથી બે ભેદ છે. આગમથી ભાવશમઃ-ઉપશમના સ્વરૂપને જાણનારા જ્ઞાની પુરુષ ઉપશમનું સ્વરૂપ સમજાવતી વખતે ઉપયોગવાળા હોય તો તે સમયે તે વ્યાખ્યાતા પુરુષ આગમથી ભાવશમ કહેવાય છે. કારણ કે અંદર જ્ઞાન છે માટે આગમથી અને ઉપયોગ પ્રવર્તે છે માટે ભાવથી શમ કહેવાય છે. નોઆગમથી ભાવશમ:- સદ્ગુરુ આદિના સમાગમથી, સત્સંગથી અને રસાર–૨}} 100
