________________ ધર્મ સાહિત્ય છે. વર્તમાન સમયની જીવનની વિષમતા ને અનેક સમસ્યાઓના સંદર્ભમાં વિચારીએ તો ધર્મ સાહિત્ય દ્વારા લોકોની નીતિમત્તા-સદાચાર-સાત્વિક્તા ને માનવતાના ગુણોનો વિકાસ કરવામાં અનન્ય પ્રદાન થયું છે. પૂર્વે થઈ ગયેલા પંચમહાવ્રતધારી આચાર્યો અને મુનિઓનાં વૃત્તાંત આજે પણ પ્રેરક બની રહે છે. એમના પ્રભાવથી ઉન્માર્ગે ગયેલા જીવો સન્માર્ગે આવવા માટે સમર્થ બને છે. આવાં ચરિત્રો જીવન નૈયાને નિર્દિષ્ટ સ્થાને પહોંચાડવા માટે દીવાદાંડી સમાન કાર્ય કરે છે. કવિરાજની પટ્ટાવલી આના નમૂનારૂપ છે. સમાજના લોકોની ધર્મ પ્રત્યે અભિરૂચિ વિશેષ હતી. ધાર્મિક ઉત્સવો કે અન્ય પ્રવૃત્તિઓ એ જીવન વ્યવહારના એક અંગરૂપ હતી એટલે લોકો પોતાનું કામકાજ છોડીને પણ કથા-શ્રવણ, ભજનકીર્તન, તીર્થયાત્રા, ગુરૂ સેવા ને સત્સંગ, શાસ્ત્રજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાનો પ્રયત્ન વગેરે પ્રવૃત્તિઓ સ્ત્રી પુરુષ વર્ગમાં મોટા પ્રમાણમાં પ્રચલિત હતી. પરિણામે ધાર્મિક સાહિત્યના સર્જન અને ભાવન પણ વિશેષરૂપે થતું હતું. ધર્મ પ્રવૃત્તિ બાહ્યાડંબર કરતાં કંઈક આત્મા લક્ષીને જીવનમાં સુખશાંતિ મેળવવાના હેતુથી થતી હતી. ધાર્મિક સાહિત્યનો સમાજના વર્ગ પર પ્રભાવ પડ્યો હતો, તેના પરિણામે કૌટુંબિક અને સામાજિક સુવ્યવસ્થા કે બંધારણ પણ નમૂનેદાર રહ્યું હતું. સાંસ્કૃતિક મૂલ્યોમાં ભારતીય આચાર વિચાર, નીતિમત્તા, કુટુંબ ભાવના, આત્મસાધનાની પ્રવૃત્તિ, સેવા ને સહાનુભૂતિભર્યો વ્યવહાર જેવા ગુણોનો વિકાસ કરવામાં આવું સાહિત્ય અવશ્ય ઉપયોગી તો છે જ, છતાં સીધા ઉપદેશના નિરૂપણને કારણે સાહિત્યની એક મર્યાદા બની રહે છે. સાહિત્યનાં પ્રયોજનોમાં ઉપદેશને પણ સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે એટલે ઉપદેશ 332
