________________ - પ્રકરણ-૧૮ કવિરાજ દીપવિજયઃ સર્જકપ્રતિભા મધ્યકાલીન ભક્તિ કવિતા ત્રણ સ્વરૂપમાં પ્રાપ્ત થાય છે. પ્રથમ ભક્ત હદયોની ભાવભક્તિની કવિતા છે. નરસિંહ, મીરાં અને દયારામ ઉપરાંત સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયના કવિઓની કવિતામાં એક ભક્ત તરીકે ભક્તિની અનુભૂતિને કાવ્યમાં વ્યક્ત કરી છે. બીજા પ્રકારમાં ભક્તિ બોધની કવિતાનો સમાવેશ થાય છે. આ પ્રકારની કવિતામાં સંસારની આસક્તિનો ત્યાગ કરીને પ્રભુમય-આત્માભિમુખ થવા માટેનો સીધો બોધ છે. જ્ઞાન અને વૈરાગ્યનાં પદોની રચના આ સ્વરૂપની છે. જૈન સાહિત્યની સઝાય સ્વરૂપ સાથે આ પદો સામ્ય ધરાવે છે. કારણ કે સક્ઝાયમાં પણ ત્યાગે-વૈરાગ્ય - આસક્તિ છોડીને આત્મસ્વરૂપમાં લીન થવાનો સીધો કે દ્રષ્ટાંત દ્વારા બોધ આપવામાં આવે છે. ત્રીજા પ્રકારમાં ભક્તિ ચરિત્રની કવિતા છે. તેમાં ભક્તના જીવનનો સંદર્ભ, ભક્તિ અને ભગવાનનો મહિમા ગાવામાં આવ્યો છે. આખ્યાન પ્રકારની રચનાઓ આ પ્રકારના ઉદાહરણ રૂપે છે. નરસિંહ, ભાલણ, વિશ્વનાથ, વિષ્ણુદાસ, પ્રેમાનંદ, દયારામની રચનાઓમાં ભક્ત ભગવાન ને ભક્તિનો ત્રિવેણી સંગમ ચરિત્રાત્મક રૂપે થયો છે જૈન સાહિત્યની વિપુલ રાસ રચનાઓ, વિવાહલો અને પ્રબંધ સ્વરૂપની સામગ્રી ત્રીજા પ્રકારની છે. જેમાં ભક્તિના માધ્યમ માટે ચરિત્રનો આધાર લેવામાં આવ્યો છે. દીપવિજયની ભક્તિ માર્ગની રચનાઓ ત્રીજા પ્રકારની છે કે જેમાં જૈનાચાર્યોનાં ચરિત્ર દ્વારા પ્રભુ, ગુરૂ અને શ્રુતજ્ઞાનની અપૂર્વ ભક્તિ પ્રગટ થયેલી છે. કવિની કૃતિઓમાં ચમત્કાર નિરૂપણના પ્રસંગો ધાર્મિક શ્રધ્ધા 306
