________________ કવિનું મૂળ વતન ગુજરાત મધ્યે આવેલ વડોદરા શહેર હતું. માતૃભાષા ગુજરાતી હતી. સંયમ જીવનમાં સંસ્કૃત પ્રાકૃતનો અભ્યાસ કર્યો હોય તે સ્વાભાવિક છે. વિહાર દરમ્યાન ગુજરાત સિવાય મધ્યપ્રદેશ, રાજસ્થાન, મારવાડમાં નિવાસ કર્યો હોય તેનો ગુજરાતી ભાષા પર પ્રભાવ પડે તે સહજ માની શકાય તેમ છે. પણ કવિએ મારવાડમાં રહીને મારવાડી ભાષામાં હિન્દીના મિશ્રણવાળા, લોકબોલીના શબ્દ પ્રયોગો દ્વારા “ચર્ચા બોલ વિચાર'ની ગદ્યમાં રચના કરી છે. સંસ્કૃત ભાષાની સૂત્રાત્મક શૈલીની સમાન ટૂંકાં વાક્યો અને પ્રશ્નોના ઉત્તર પણ એવાજ ટૂંકા વાક્યોમાં લખ્યા છે. શાસ્ત્રનો આધાર માત્ર ગ્રંથના નામોલ્લેખથી કર્યો છે. શાસ્ત્ર પાઠ નોંધ્યો નથી. ભારમલજીને જે શંકાઓ ઉત્પન્ન થઈ તેનો પ્રત્યુત્તર આપવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. એ રીતે શ્વેતાંબર પરંપરા અનુસાર પ્રતિમાપૂજન અને અહિંસા ધર્મની તાત્વિક સમજ આપવાનો પ્રશસ્ય પ્રયત્ન કર્યો છે. તર્કથી સિધ્ધાંતને સમજવો, કુતર્ક સિધ્ધાંતને ઉથાપે છે. એ બુધ્ધિ પ્રતિભા નહિ પણ બુધ્ધિનો દુરૂપયોગ છે. મહાન યોગી, મહાત્મા શ્રી આનંદઘનજીએ અજિતનાથના સ્તવનમાં જણાવ્યું છે કે - તર્ક વિચારે રે વાદ પરંપરા રે, પાર પહુંચે ન કોય; અભિમત વસ્તુ વસ્તુગતે કહે, તે વિરલા જગ જોય.” શાસ્ત્ર પાઠનો વિપરીત અર્થ કરવાથી સત્યનો નાશ થતો નથી. અંતે સત્ય તો સમજાઈ જાય છે પણ હઠવાદી - અહમ્ ને સ્વમતની મોટાઈને કારણે તેમાંથી બહાર ન નીકળતાં તત્વને પામી શક્તા નથી. એ મોટામાં મોટું વ્યક્તિનું દુર્ભાગ્ય છે. 293
