________________ બહાર નીકળવાની અપૂર્વ સામગ્રી તેમાંથી ઉપલબ્ધ થાય છે. તે દૃષ્ટિએ ચરિત્ર સાહિત્યનું મહત્વ વ્યક્તિ સમષ્ટિના ઘડતરમાં મૂલ્યવાન પ્રદાન કરે છે. ચરિત્રાત્મક સાહિત્યની આવી કેટલીક વિશેષતાઓના સંદર્ભમાં વિચારીએ તો દીપવિજયની રચનાઓમાં ચરિત્ર નાયકના વ્યક્તિત્વના કેટલાક અંશો પ્રગટ થાય છે. કવિ ઘટનાઓ, સમય, સમકાલીન સ્થિતિ જેવી વિગતોને વફાદાર રહીને ચરિત્રનિરૂપણ કરે છે. એટલે ઈતિહાસ તરફનો આત્યંતિક પ્રેમ પ્રગટ થયો છે. ચરિત્ર નાયકના વિકાસ તરફનું લક્ષ્ય ઓછું છે. પરિણામે કવિતાકલાની સિદ્ધિ અલ્પ પ્રમાણમાં છે. તેનું કારણ પદ્યનું માધ્યમ અને ઈતિહાસ તરફનું વિશેષ વલણ છે. ગદ્યમાં જે ભવ્ય આકર્ષક નિરૂપણ થઈ શકે તે પદ્યમાં થઈ શકતું નથી. અહીં તો એક નહિ પણ સમયની દૃષ્ટિએ વિવિધ વ્યક્તિઓને સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. ત્યારે પસંદગીની વ્યક્તિઓના જીવનની અનન્ય પ્રેરક નોંધપાત્ર સિદ્ધિને દર્શાવવામાં આવી છે. દીપવિજયની આવી રચનાઓ માનવને જિજ્ઞાસા ઉત્પન્ન કરીને રસસભર બની વિશેષ વિસ્તારથી વિવિધ વ્યક્તિઓનાં જીવન જાણવાની ઈચ્છા થાય તેવો અનુભવ થાય છે. આખ્યાનોને પણ ઈતિહાસ અને કથકોને ઐતિહાસિકો એવાં નામ મળ્યાં છે. આખ્યાન અને ઈતિહાસ વિષયક વૃત્તાંતોમાં ચરિત્રનું બીજ પથરાયેલું છે. “જૈન સાહિત્યના આગમગ્રંથો ઉત્તરાધ્યયન, આચારાંગ, ઉપાસકદશાંગ, ભગવતી સૂત્ર, જ્ઞાતા ધર્મકથાગ વગેરેમાં મુનિ ભગવંતો, રાજા મહારાજાઓ અને શ્રાવક શ્રાવિકાના જીવન કે પ્રસંગોને કથાના માધ્યમ દ્વારા ચરિત્રરૂપે જોવા મળે છે. જૈન ગ્રંથકારોએ ચરિત્ર લખવાની પદ્ધતિ વિશેષ પ્રચલિત કરી છે.
