________________ 60 ] [ શ્રીવાર્થ સૂત્રાનુવાદઃ દેવતાદિ પર્યાયથી તેની ઉત્પત્તિ થાય છે અને આત્મત્વ સ્વરૂપથી તેની સ્થિતિ છે. પુદગલ દ્રવ્યમાં નીલવર્ણાદિ પર્યાય વડે પરમાણુને નાશ તેની સ્થિતિ છે. ધર્માસ્તિકાય દ્રવ્યમાં ગતિમાન જીવ પુગલના નિમિત્તે કોઈ કઈ પ્રદેશ ચલનસહાયસ્વરૂપે ધર્માસ્તિકાયની ઉત્પત્તિ થાય છે, - જ્યારે જીવ અને પુદગલે બીજા પ્રદેશ તરફ જાય છે, ત્યારે તે સ્થળ અને તે પદાર્થને અંગે ચલન સહાયત્વ સ્વરૂપે ધર્માસ્તિકાય નષ્ટ થાય છે અને ધર્માસ્તિકાયવ સ્વરૂપે ધર્માસ્તિકાય ધ્રુવ છે તેવી રીતે અધર્મા સ્તિકામાં પણ જાણી લેવું, ભેદ એટલો જ કે તે સ્થિતિનું કારણ છે. એકાન્તથી આત્માને નિત્યજ માનવામાં આવે, તે તેના એક સ્વભાવને લીધે અવસ્થાને ભેદ ન થઈ શકે અને તેમ થાય તે ભેદને કલ્પિત માનીએ, તે વસ્તુની અવસ્થાને ભેદ તે વસ્તુને સ્વભાવ નહિ હોવાથી તે યથાર્થ જ્ઞાનને વિષય થઈ શકે નહિ તેને વસ્તુનો સ્વભાવ જ માનવામાં આવે તો વસ્તુ અનિત્ય માન્યા વિના અવસ્થાન્તરની ઉત્પત્તિ જ ન થઈ શકે, તેથી એકાન્ત નિત્યતાને -અભાવ થાય. આ પ્રમાણે એક જ પદાર્થમાં ઉપાદ, વ્યય ધ્રૌવ્ય એ ત્રણે અંશેને ન સ્વીકારવામાં આવે તો મનુષ્યાદિ તે દેવાદિ રૂપે ન થાય. તેમ ન થાય તો યમ નિયમાદિનું પાલન કરવું તે નિરર્થક થાય. એમ થવાથી આગમવચન વચનમાત્ર જ થાય. આ સર્ય ઉપાદ, - વ્યય વ્યવહારથી બતાવેલા છે. નિશ્ચયથકી તો દરેક પદાર્થો દરેક ક્ષણે ઉત્પાદાદિ યુક્ત છે. તેમ માનવાથી જ ભેદની સિદ્ધિ થાય છે. કહ્યું છે કે-દરેક વ્યક્તિમાં ક્ષણે ક્ષણે ભિન્નભિન્નપણું હોય છે, તેથી નરકાદિ ગતિના તેમજ સંસાર અને મોક્ષના ભેદ ઘટે છે. હિંસાદિ નરકાદિનું યુક્ત વસ્તુને સ્વીકાર કરવાથી ઘટે છે; જે ઉત્પાદાદિ રહિત વરતુને માનીએ તે યુકિતથી આ સર્વ ઘટી શકે નહિ.
