________________ ર૪૯ ત્યારે પોતાની જોડે લાંબી પથારીના મંદવાડના બીજ લેતિ ગયે ને તેથી ૧૮૬૦માં તે મરણ પામ્યા. કૅર્નવાસ્લિસને બાદ કરતાં જે એજ રાજકીય પુરૂષો હિંદની ગરજ પૂરી પાડવાના ભાગ થઈ પડષા તેમાં તે પહેલો હતો, પણ છેલો ન હતિ. હિંદમાં બ્રિટિરા રાજ્યની ઈમારત - લૈર્ડ ડેલહાઉસીએ પૂરી કરી. એ મકાના પહેલા ભાગમાં લોર્ડ વિલે એ, તથા લૉડ હેસ્ટિસે હિંદના અધિરાજ્યને નકશો બનાવ્યો હતિ તેમાં ૧૮૪૩માં સિંધ ઉમેરાયું. વચમાં જે વિશાળ જગા બાકી હતી,તિમાં અયોધ્યા, મધ્યપ્રાતિ, અને હિંદમાંનાં નાનાં સંસ્થાનની જે વાયવ્ય સરહદ પર આવેલો પંજાબ પ્રાંત, તથા સમુદ્રપાર રહેલા બ્રિટિશ બ્રહ્મદેશનો સૌથી વધારે સમૃદ્ધિવાન ભાગ એટલો મૂલક માર્થિવસ ડેલહાઉસીએ છેવટે દાખલ કર્યો. લૉર્ડ કંજિગ ૧૮૫–૧૮૬૨-આ મોટા ગવર્નર જનરલની જગાએ તેના મિત્ર લોર્ડ કૅબિંગ આવ્યો. તેને જતી વખતિ ઈગ્લાંડમાં કોર્ટ એવું ડિરેક્ટરએ ખાનું આપ્યું તે સમે આ ભવિષ્ય વાણી તે બેલ્યા. “મારી નોકરીની મુદત શાંતિમાં જાય એવું હું ઇચ્છું છું. પણ હું ભૂલી જઈ શકતો નથી કે હિંદનું આકાશ ગમે તેટલું શાંત છે તો પણ તેમાં માણસની હવેલી જેવડું નાનું વાદળું ચઢી આવે અને તે વધારે વધારે મોટું થઈ ત્રુટી પડે ને આપણને નાશમાં ગરક કરી નાંખે.બીજે વરસે બંગાળી લેજના સિપાઈઓએ બળવો કર્યો અને પટનાથી દિલી સુધીના ગંગાને બધે પ્રદેશ તિથી સળગી ઊઠશે.
