________________
ગુપ્ત સામ્રાજ્ય (ચાલુ) અને સફેદ હુને
પડેલી નાણાંની ભીડ સ્પષ્ટ રીતે બતાવી આપે ચલણને હલકું છે. તેના અમલની શરૂઆતના અને આબાદીના કરવું દિવસોમાં પાડેલા સોનાના સિકકા વજન અને
કારીગીરીમાં તેના પૂર્વજોના સિકકાઓને મળતા છે; પણ સોનાના પ્રાચીન હિંદી ધરણને અનુકૂળ થવાના હેતુથી, પાછળથી પાડેલા સિક્કાનું વજન જે કે વધારવામાં આવ્યું હતું, છતાં તે દરેકમાં ચેખા સોનાનું પ્રમાણ ૧૦૮ ગ્રેનથી ઘટાડી ૭૩ ગ્રેનનું રાખવામાં આવ્યું હતું. ચલણી નાણાંની શુદ્ધતામાં કરેલા આ ઝટ આંખે ચઢે એવા ઘટાડાની જોડે જોડે તેના પરની કારીગીરી અને ઢાળાની બનાવટ પણ હલકી થઈ ગઈ હતી. હુને જોડેના વિગ્રહનો ખર્ચ પૂરો કરતાં રાજ્યની તિજોરીને ખમવી પડતી મુશીબતોનો આ બીનાથી સ્પષ્ટ ખ્યાલ આવે છે.
બીજા ઘણા હિદી રાજાઓની પેઠે “વિક્રમાદિત્ય'ની ઉપાધિ ધારણ કરતા સ્કંધગુપ્તનું ભરણુ આપણે ઈસ. ૪૬ ૭ની આસપાસમાં થયેલું
માની શકીએ. તે મરણ પામતાં, ગુપ્ત સામ્રાજ્ય ઈ. સ. ૪૬૭ પણ મરણ પામ્યું, પણ તે વંશ કેટલીક પેઢી પુરગુસ સુધી પૂર્વના પ્રાંતોમાં ચાલુ રહ્યો. આવા
| મુશીબતના સમયમાં રાજ્યને સમાવી શકે એવો કોઈ પુરુષ વારસ સ્કંધગુપ્ત પિતાની પાછળ મૂક્યો નહોતે, એટલે તેની પાછળ કુમારગુપ્ત પહેલાની રાણું આનંદથી થયેલો સ્કંધગુપ્તનો ભાઈ પુરગુપ્ત, મગધ તથા તેની પાસેના મુલકની ગાદીએ આવ્યો.
આ રાજા કંધગુપ્તની સાથેસાથે ઘણું કરીને મગધમાં રાજ્ય કરતો હતો. તેના ભાઈના મરણ બાદ તે બહુ થોડા સમય સુધી
જ જીવતો રહ્યો.ચલણી નાણાંની શુદ્ધતા પહેલાનાં ચલણમાં સુધારા જેવી કરવાનો તેણે કરેલો હિંમતભર્યો યત્ન એ
એક જ એના અમલમાં થયેલો બનાવ ગણાવી શકાય એમ છે. પાછલી બાજુ “પ્રકાશાદિત્ય'ની ઉપાધિવાળા, દુનિલ
