________________
ગુપ્તસા બ્રા જ્યે અ ને પશ્ચિમના ક્ષત્રા
૫
નીકળતા અને તેમાં કિંમતી વસ્ત્રાલંકારાથી શણગારેલી મેાટી વીસ મૂર્તિએ રથામાં પધરાવવામાં આવતી. ફા-હીઆન અતિશય આદર સાથે આ મૂર્તિના ભવ્ય વાર્ષિક વરઘેાડાનું વર્ણન કરે છે. તેણે વળી નોંધ કરેલી છે કે દેશના જુદા જુદા ભાગમાં આવા વરાડા નીકળતા હતા.
ગંગાના મેદાનપ્રદેશમાં મગધ દેશનાં શહેર મેટામાં મેટાં હતાં. ફા-હીઆન એ પ્રદેશને ‘ મધ્ય દેશ ’ એટલે મધ્ય હિંદ એવા નામથી ઓળખે છે. એ પ્રદેશના લેાકેા સમૃદ્ધ અને
આબાદ હતા અને તેની નજરે તે એક એક જોડે ધર્મના આચારમાં સ્પર્ધા કરતા જણાયા હતા. ધર્માંદા સંસ્થાએ દેશમાં સંખ્યાબંધ હતી. યાત્રીએ માટે રાજમાર્ગો પર ધર્મશાળાઓ આંધવામાં આવી હતી અને પાટનગરમાં પરગજુ અને સુશિક્ષિત નાગરિકોના દાનથી ચાલતું એક ઉત્તમ મફત દવાખાનું હતું.
આપણને એમ કહેવામાં આવે છે કે ‘અહીં જાતજાતના રાગોથી પીડાતા તમામ ગરીબ અને લાચાર દર્દીઓ આવે છે. અહીં તેમની ખૂબ માવજત કરવામાં આવે છે, અને તેમની જરૂરિયાત મુજબ તેમને અન્ન તથા દવા આપવામાં આવે છે. આ પ્રમાણે તેમને સુખસગવડનાં સાધન પૂરાં પાડવામાં આવે છે. સાજા થયે તેઓ ત્યાંથી પેાતાને સ્થાને જઈ શકે છે.'
તે સમયે દુનિયાના બીજા કોઇપણ ભાગમાં આના જેવી કાર્યસાધક સંસ્થા હશે કે કેમ તે બહુ શંકાસ્પદ છે. હાલનાં ખ્રિસ્તસંઘના દાન કર્મોનું તે સમયમાં થયેલું પૂર્વાચરણ તે સમયના તે સંસ્થાને પાષનારા નાગિરકાના ચારિત્ર માટે તથા જેના મરણ પછી પણ ઘણી સદી સુધી આવાં સુંદર કુળ ધારણ કરતા ધર્મોપદેશની પ્રથા પાડનાર સમ્રાટ્ મહાન અશોકની પ્રતિભા માટે આપણા દિલમાં ખૂબ આદર ઉત્પન્ન કરે છે. સિંધુથી જમના નદી પર આવેલી મથુરા નગરી સુધીની ૫૦૦ માઈલની યાત્રા દરમિયાન, ફા-હીઆને એક પછી એક કેટલા ય બૌદ્ધ
મફત દવાખાનાં
