________________
૧૮૨
હિંદુસ્તાનના પ્રાચીન ઇતિહાસ
હતી. મધ્ય એશિયામાં એનું અનામત બળ જમા પડયું હતું અને જ્યાં જરૂર હોય ત્યાં, ત્યાંથી સેનાએ દોડી પહોંચતી હતી. લેાખંડી પંજાથી તેઓ તેમના તાબાના મુલક પર અમલ ચલાવતા હતા. વળી એ કુશાના કાંઇ દૂર રહ્યા રહ્યા તેમના નામની હાકે રાજ્ય નહાતા કરતા, પણ જાતે પોતે આ દેશમાં વસી રાજ્ય કરતા હતા, એટલે તેમની સત્તાના ધ્વંસ કરવા એટલે તેના આધિપત્યના અસ્વીકાર કરવા એટલું જ નહિ, પણ દેશમાં જામેલી બળવાન સત્તા પર આક્રમણ કરી તેને નાશ કરવા એ હતેા. આ પરાક્રમ, રાષ્ટ્રે ઉથ્થાનનું આ મહાકાર્ય ભારશિવાએ કર્યું.
કોઇ પણ પ્રજામાં, કોઈ પણ દેશ અને કોઈ પણ યુગમાં આવાં મહાન રાષ્ટ્રાથ્થાનનાં કાર્ય થાય છે, ત્યારે તેવાં મહાન કાર્યની સિદ્ધિ કરનારા માનવ સંઘમાં તેમને એ કામ માટે પ્રેરનારી કોઈ ભાવના, કાઇ મહાન આદર્શ હોય છે. એ આદર્શમાં પરમ ભક્તિ અને શ્રદ્દા રાખવાથી તેવા માનવ સમાજમાં જે અતુલ મળ ઉત્પન્ન થાય છે, તે આખરે પરમસિદ્ધિમાં પરિણમે છે. રાષ્ટ્રાસ્થાનનાં કારણરૂપ આવાં રાષ્ટ્રીય આદર્શ અને ભાવનાઓના અભ્યાસ વગર કેાઈ ઇતિહાસકાર એ ઉથ્થાનની હકીકતો યથાર્થ રીતે સમજી શકે નહિ. પેાતે સ્વીકારેલા આદેશરૂપ કાર્યમાં ભાશિવાએ કયા રાષ્ટ્રઆદર્શ પર શ્રદ્દા રાખી ઝુકાવ્યું તે આપણે જોઇએ. આપણા દેશમાં રાષ્ટ્રસેવા હમેશાં મનુષ્યના ભાવિના આખર નિર્ણય કરનાર મહાન શક્તિ-જગન્નિયંતાને સર્વોપણ કરવાના કાર્યનું અને તે તે સમયના રાષ્ટ્રભાવને અનુકૂલ એવા જગન્નિયંતાના સ્વરૂપની ખાસ ભક્તિનું રૂપ લે છે. ભારશિવેાના ઇષ્ટદેવતા શિવ હતા. યેાગમાં મગ્ન થએલા અને અંશતાંડવ નૃત્ય કરતા શિવ તેમના ઇષ્ટદેવતા હતા. ભારશિવેા, શિવના ભક્ત હતા. શિવે જ તેમના વંશની અને રાજ્યની સ્થાપના કરી હતી. તે જ તેમને તથા તેમની પ્રજાના રક્ષક હતા. પેાતાની પ્રજાને મુક્ત થયેલો, પાતાના ધર્મ અબાધિત રીતે પાળવા મુક્ત થએલી તથા તેમની ઇશ્વરદત્ત ભૂમિ આર્યાવર્તમાં તદ્દન સ્વતંત્ર થએલી
