________________
૨૫૬
હિંદુસ્તાનના પ્રાચીન ઇતિહાસ
ડૉ. વિન્સેન્ટ અ. સ્મિથના પુસ્તકની આ ચોથી આવૃત્તિ છે. બીજી આવૃત્તિ ૧૯૦૮માં અને ત્રીજી ૧૯૧૪માં પ્રસિદ્ધ થઇ હતી. ત્રીજી આવૃત્તિને જનતા આગળ રજુ કરતાં લેખકે લખ્યું હતું કે ‘મારૂં કામ-શેખની મહેનત, હવે પૂરું થાય છે અને આ પુસ્તક કરીથી નવા રૂપે અવતરે છે, લેખકને લાગે વળગે છે ત્યાં સુધી તે તેનું આખર સ્વરૂપ હોય એ બનવા દ્વેગ નથી. એની મૂળ યેાજના પચીસ વર્ષ પહેલાં થઇ હતી અને ત્યાર પછી સેાળ વર્ષે બહુ જ અપૂર્ણ આકારમાં તેણે પહેલી વાર દેખા દીધી. એ દોષપૂર્ણ પહેલા ચીલા પાડનાર યત્નને મળેલા ઉદાર સત્કારથી એવી આશા રાખવાને ઉત્તેજન મળે છે કે આ તેનાથી ઘણી વધારે સુધરેલી આવૃત્તિ હિંદના પ્રાચીન ઇતિહાસના બહુ પ્રશંસાપાત્ર ઉત્સાહથી અભ્યાસ કરતા હિંદના પુત્રા તેમજ પરદેશી અભ્યાસીઓના અભ્યાસને ઉત્તેજવા તથા દોરવાની હજી વધારે સેવા કરવા શક્તિવાન થશે.' છેલ્લાં કેટલાક વર્ષો દરમિયાન અભ્યાસીઓએ કરેલી શેાધે અને નવી તપાસણીઓના પાયા પર રચાયેલું આ પુસ્તક, હિંદના પ્રાચીન પ્રતિહાસના અભ્યાસીઓને આ પુસ્તકની આગલી આવૃત્તિઓ જેટલું જ આવકારદાયક થઈ પડે અને પુનઃસંસ્કરણનું કામ એના સ્વર્ગસ્થ લેખકને તેમજ જે મહાન વિષય જોડે એનું નામ આવું નિકટ અને માનભરી રીતે જોડાયેલું છે તેને શેાભા આપે એવી આશાના પડઘા પુનઃસંસ્કરણ કરનાર માત્ર પાડી શકે.
ઉપસંહાર
આ પુસ્તકમાં હિંદુઓના હિંદની એટલેકે બ્રાહ્મણાની ભૂમિના રાજકીય ઇતિહાસ આપેલા છે, અને ખરૂં હિંદ તે બ્રાહ્મણાની જ ભૂમિ એ દેશનું ખાસ આકર્ષણ તેની અદ્વિતીય શિષ્ટતાને લીધે જ છે. વિલક્ષણતાને એ ગુણ, વધારે સહેલથી સમજાય એવી મુસલમાન તથા અંગ્રેજ વિજેતાઓની વાતા કરતાં યુરેપીય કે અમેરિકન સામાન્ય વાંચકને ઓછી આકર્ષક લાગે છે; પણ જે કાઇને હાલના હિંદને બરાબર સમજવાની ઇચ્છા હોય તેણે આધીનતાના લાંબા યુગો
