________________
૧૮૭
દક્ષિણનાં રાજ્ય કાઢેલી વિગતો સામાન્ય જનતાને રસિક થઈ પડે અને તેની વિગતવાર નોંધ આ પુસ્તકમાં લેવી વ્યાજબી ગણાય એવી નથી. એ મુલકને પશ્ચિમ ભાગ મહારાષ્ટ્ર રાષ્ટ્રકૂટ અથવા રાટ કુળના અમલ નીચે હોય એમ જણાય છે. ત્યાર પછી ઘણે લાંબે સમયે આઠમા સૈકામાં એ કૂળ થોડા સમય માટે દખણમાં રાજ્ય કરતી સત્તા થવા પામી હતી.
છઠ્ઠા સૈકાના મધ્યમાં ચાલુક્યોના ઉદયથી વ્યવહારૂ રીતે દક્ષિણના રાજકીય ઈતિહાસને આરંભ થાય છે એમ કહેવું હજુ પણ ખરું છે.
ચાલુક્યો એવો દાવો કરે છે કે તેઓ ઉત્તરચાલુકયને ઉદય માંથી આવેલા રાજપૂતોની જાતિ છે. ચાલુકોએ
ઈતિહાસપટ પર દેખા દીધી તે પહેલાં ઉત્તરના આર્ય આદર્શોથી મોટે ભાગે પ્રભાવિત થઈ ચૂકેલા દક્ષિણના ઉચ્ચ પ્રદેશના દ્રાવિડ વતનીઓ પર તેમણે પિતાનું પ્રભુત્વ જમાવ્યું હતું. ચાલુક્ય કુળના વંશવૃક્ષને તેના ઉત્પત્તિના સ્થાન અયોધ્યા સુધી પહોંચાડી દેતાં તથા તે રાજવંશને પુરાણોક્ત મૂળ પુરુષ આપતાં, પાછળનાં ચાલુક્ય શિલાલેખમાંનાં કથનો ઈતિહાસની દૃષ્ટિએ નકામાં છે. ચાલો અથવા સોલંકીઓનો સંબંધ ચાપ જોડે અને તેમ કરી જે ગુર્જર જાતિના ચાપ શાખારૂપ હતા તેની સાથે હતા એમ માનવા કાંઈક કારણ છે અને સંભવિત છે કે તેઓ રજપૂતાનામાંથી સ્થાન ફેર કરી દક્ષિણમાં આવ્યા હોય. - ઈ.સ. પપ૦માં બિજાપુર જિલ્લામાંના હાલના બદામી અથવા પ્રાચીન વાતાપિનો કબજો લેનાર પુલકેસીન પહેલો એ નામના એક રાજાએ
એ રાજવંશની સ્થાપના કરી અને સાધારણ કદનો ઇ.સ. પપ૦ પુલકે- મુલક મેળવ્યો. તેનો હેતુ વધારે વિસ્તૃત સત્તા સિન પહેલે મેળવવાનો હતો અને અશ્વમેધ યજ્ઞ કરી તેણે
મહારાજાધિરાજ પદનો દાવો કર્યાનું કહેવાય છે. કીર્તિવર્મા તથા મંગળશ નામના તેના બે પુત્રોએ એના કુટુંબના તાબાના મુલકનો પૂર્વ તથા પશ્ચિમ તરફ વિસ્તાર વધાર્યો. એમાંના
