________________
૧૮૨
હિંદુસ્તાનનો પ્રાચીન ઈતિહાસ મુખ્ય મુખ્ય ઉલ્લેખોનું વર્ગીકરણ કરી આ સાથે સામેલ કરવામાં આવે છે.
ઉલ્લેખ આ પુસ્તકમાં તથા પરિશિષ્ટમાં સેનને લગતાં જે જે કથન છે તેનાં પ્રમાણ નીચેની વર્ગીકરણ કરેલી યાદીમાં આપેલાં છે. બહુ પ્રમાણે ન જરીપુરાણાં થઈ ગયેલાં પુસ્તકોનો ઉલ્લેખ
નથી કરવામાં આવ્યો. તારાનાથે આપેલા “ચાર સેનાના અહેવાલની યથાર્થ સમજૂતિ આપવી અઘરી છે. (સ્નાઈફર પૃ. ૨પર-૭) તે રાજાઓનાં નામ નીચે
મુજબ આપે છેઃ (૧) લવમેન (૨) કાશસેન સામાન્ય (૩) મણિતસેન (૪) રથિકસેન. તે ટીકા કરે છે
કે જે કે દરેક રાજાના અમલનો સમય નિશ્ચિત કરવા તે શક્તિમાન થે નથી તો પણ તે ચારેએ ભેગા મળીને આશરે એંશી વર્ષથી વધારે રાજ્ય કર્યું નથી. બધા મગધને જીતનાર, વિક્રમશિલાનો નાશ કરનાર અને એટંટ પુરીમાં (બિહાર ગામ) ઘણું સાધુઓની કતલ કરનાર તુરષ્ક રાજા ચંદ્રનો અહેવાલ, બખતીઆરના પુત્ર મહમદની ચઢાઈ વર્ણવવા માટે હોય એમ જણાય છે, પણ એ આદમીને ચંદ્ર પહેલા તરીકે કેમ વર્ણવવામાં આવે છે તે હું કહી શકતો નથી. આગળ જતાં (પૃ. ૨૫૬) તે બીજા પાછળના સેનેને વર્ણવે છે. દા. ત. (૧) લવણસેન બીજે. (૨) બુદ્ધસેન (૩) હરિતસેન અને (૪) પ્રતીતસેન એ બધા મર્યાદિત સત્તાવાળા અને તુરષ્ક અથવા મુસલમાનોના તાબાના રાજા હતા.
આ પુસ્તકની ત્રીજી આવૃત્તિમાં શિલાલેખોમાંને લક્ષ્મણસેન અને તબકત. ઈ. નાસીરીને રાય લક્ષ્મણેય એક જ છે એમ માની લેવામાં આવ્યું હતું. જે. બી. & ઍ. રીસ. સ. પુસ્તક IV પૃ. ૨૬૬-છર માં કે. પી. જયસ્વાલે અને તેના જ પૃ. ૨૦૩-૮૦ માં એચ. પંડ્યાએ હાલમાં એ વિષય પર નવો પ્રકાશ નાંખ્યો છે. લક્ષ્મણસેન સંવત પ્રવર્તાવનાર લમણસેન, મહમદની ચઢાઈ પહેલાં ઘણાં સમય પર
