________________
ઉત્તર હિંદનાં મધ્યયુગીન રાજ્ય
૧૫૩ કવર્તીને અળવે ગયે મહીપાલ બીજે તેના પિતા પછી ગાદીએ
આવ્યું ત્યારે તેણે પિતાના ભાઈઓને કેદ કર્યા અને ખરાબ રીતે રાજ્યવહીવટ ચલાવવા માંડ્યો. તેનાં દુષ્ટ કૃત્યને પરિણામે રાજ્યમાં બળવો જાગે, અને તે સમયે ઉત્તર બંગાળામાં સત્તાવાન માહિષ્ય કે ચાસિ–કૈવર્ત જાતિના નાયક દિવ્ય કે દિવ્ય કે તેનું મુખીપણું લીધું. બળવાખોરેએ મહીપાલ બીજાને મારી નાખ્યો અને તેના મુલકનો કબજો લીધો. દિવ્યાંકનું સ્થાન તેના ભત્રીજા ભીમે લીધું અને તે વારેન્દ્રને રાજા થયો. કેદમાંથી નાસી છૂટેલા કુમાર રામપાલે પિતાનું ગયેલું રાજ્ય પાછું મેળવવાના કામમાં સહાય મેળવવા હિંદના ઘણાખરા ભાગોમાં મુસાફરી કરી. ઘણા પ્રયાસને અંતે તેણે એક મજબૂત સેના એકઠી કરી, તેમાં રાષ્ટ્રકટોની ટુકડીઓ સામેલ હતી. એ રાષ્ટ્રકટો સાથે તે લગ્નના સંબંધથી જોડાયેલો હતો. તે ઉપરાંત બીજા પણ રાજાઓએ તેને સાથ આપ્યો હતો. ભીમ હાર્યો અને માર્યો ગયે અને રામપાલે પોતાના પિતૃઓની રાજગાદી પાછી મેળવી. - રામપાલ કુશાગ્રબુધ્ધિનો અને બહુ વિશાળ સત્તાધારી હતી એવું તેનું વર્ણન તારાનાથે કર્યું છે. એનું રાજ્ય પડાવી લેનાર કૈવર્તને
હરાવ્યા પછી તેણે મિથિલા અથવા ઉત્તર રામપાલનું રાજ્ય આ- બિહાર એટલેકે હાલના ચંપારણ અને દરભંગાશરે ઈ.સ.૧૦૯૪-૧૧૩૦ના જિલ્લા જીતી લીધા. એટલું સ્પષ્ટ છે કે
તેના મુલકમાં કામરૂપનો પણ સમાવેશ થતો હતે, કારણકે તેના પુત્ર કુમારપાલે પોતાના શુરવીર મંત્રી વૈદ્યદેવને રાજ્યસત્તા સાથે એ દેશના રાજવહીવટ સોંપ્યો હતો. બધ્ધ ધર્મ કે એ સમયમાં હિંદમાંથી એકસરતો જતો હતો છતાં રામપાલના અમલ દરમિયાન પાલના મુલકમાં તે સારી આબાદ સ્થિતિમાં હતું અને મગધના મઠે હજારે વસનારાથી ભરચક ભરાયેલા હતા. તારાનાથ અને બીજા કેટલાક બંગાલી લેખકે રામપાલને એના વંશનો છેલ્લો રાજા અથવા બીજું કાંઈ નહિ તે સારી સત્તા ભોગવનાર છેલ્લા રાજા તરીકે ગણે છે પણ
